Mercedes Leobalde: “Escribo igual que dou en comer unhas onzas de chocolate a media tarde”

Antes de nada Mercedes, parabéns. Ves de gañar o Premio Ánxel Fole de Narrativa Curta con “Funambulistas”, que supón este premio para ti?

Unha satisfacción persoal, porque supón o recoñecemento dun xurado que eu considero de luxo, e que tivo que valorar máis de sesenta obras. Pero sobre todo foi unha alegría enorme.

Fálanos do libro, que atopamos en “Funambulistas”?

Funambulistas é unha colección de máis de vinte relatos, cada un deles centrado nun personaxe do que se nos narra unha determinada experiencia, ben na súa propia voz (nos máis dos casos), ben mediante un narrador interposto. Os personaxes son variados en canto a idade, sexo, raza e condición, mais teñen en común o seu carácter de “funambulistas”, isto é, o viviren na corda frouxa, como vivimos un pouco todos. Tamén son variadas as técnicas narrativas, os enfoques que reciben os distintos episodios e o ton empregado. En moitos predominan o humor e a ironía, noutros o dramatismo, a reivindicación, a tensión, o suspense, a sorpresa… Creo que se trata basicamente dun libro de relatos diversos, humanos, honestos e espero que de lectura amena.

Narrativa desta volta, cambia moito a cousa con respecto a escribir poesía?

Non, non moito. No fondo sempre está a comunicación, a vontade ou a necesidade de expresar algo e comunicalo. O resto é só a riqueza de opcións formais de que dispoñemos para facelo.

É certo que “Chamádeme Eva” tamén conta unha historia, en poesía, pero unha historia. A poesía tamén vale para narrar?

Por suposto. Un poema pode ter personaxes, estar inzado de verbos e polo tanto de accións, ter un fío narrativo claro. Da mesma maneira, un texto escrito en prosa pode ser pura lírica. As fronteiras entre os xéneros tradicionais eslúese continuamente, o carácter lírico ou narrativo dun texto non depende de onde rematen as liñas.

Nesta obra teñen unha gran presenza o erotismo e a sexualidade. Dirías que se poden empregar así, indistintamente. É o mesmo erotismo e sexualidade?

Non, non o creo. A sexualidade ten que ver basicamente coa carne (en compañía ou en soidade), co contacto físico, sexa do tipo que sexa, mentres que o concepto de erotismo é para min moito máis amplo e quizais ten que ver máis co propio desexo que coa súa realización. Pode quedar limitado (ou ilimitado!) ao pensamento, vir suxerido por un recendo, unha voz, unha sensación no ventre, un recordo pracenteiro, ás veces simplemente por unhas palabras. Concretamente coas palabras -e coas voces- hai que ter moito coidadiño…

Que concepción cres que temos na sociedade actual sobre o erotismo?

Creo que o erotismo, o modo en que o erotismo se vive, é único para cada home ou muller, unha manifestación máis da complexa personalidade de cadaquén. A nivel social penso que sufrimos demasiadas presións sobre esa parte da nosa humanidade. Seguimos a soportar a influencia omnipresente da mentalidade eclesiástica, desa súa concepción miope, marital e represiva que se ceba con saña na homosexualidade e nos desexos e o corpo das mulleres. Trátase dunha visión, a da igrexa, para min contraria á propia condición humana e que lamentablemente contribúe á infelicidade de moitas persoas. Por outra banda, paréceme que tamén estamos, en canto ao erotismo, demasiado mediatizados por estereotipos imbuídos desde Hollywood e os anuncios de perfumes, por imaxes de corpos canónicos coas que nos bombardean a diario e que pouco teñen que ver co mundo real e co que nos devolve o espello. En fin, toda esa trapallada só conduce a frustracións varias, prescindamos.

“Evas somos todas” dis. En que sentido?

No sentido de que Eva foi a primeira muller, segundo o mito cristián da creación; logo, como muller orixinaria, represéntanos a todas. Ademais, di o Xénese que foi creada dunha costela do home, e de aí a dependencia secular da muller con respecto ao varón que todas seguimos sufrindo en maior ou menor medida. E aínda máis: comeu do froito prohibido. Teño para min que iso que a Biblia considera tentación do demo só foi un acto de rebeldía dunha muller con criterio propio: Eva tiña fame, apeteceulle a mazá e comeuna sen ter en conta unha prohibición que quizais considerou un tanto parva e arbitraria. E por este inocuo acto de desobediencia sufriu un castigo atroz e totalmente desproporcionado, que incluía a expulsión do paraíso e parir os fillos con dor. Xustiza divina.

Algo que ver coa liberalización da muller e esas cousas ou non ten contido social a túa obra?

Se algo teño claro é que homes e mulleres somos diferentes, do punto de vista fisiolóxico e mesmo a outros niveis, pero tamén que somos, ou debemos ser, absolutamente iguais en dereitos, e por suposto na consideración social que merecen os nosos actos. Mais tamén teño claro que nos queda un longo camiño para que isto se materialice na práctica, e máis aínda para que o faga ata as súas últimas consecuencias. Así que esa liberación que dis, coma outras, ten aínda moitos capítulos pendentes. O machismo está no aire, coma os ácaros. En canto a se este ou outros contidos de tipo social se reflicten no que escribo, eu diría que si, cando menos transversalmente, pero é algo que lle corresponderá valorar a quen le.

Que te levou a comezar a escribir Mercedes? Que foi o primeiro que escribiches e por que?

O que me levou a escribir foi en principio a necesidade de verbalizar o pensamento. Non lembro o primeiro que escribín, só que cando tiña 16 ou 17 anos facía uns relatos moi intimistas e moi atormentados, cousas da idade. Agora concibo a escritura doutro xeito e só che podo dicir que escribo porque me gusta, me sinto ben facéndoo e ademais éme gratificante. Resumindo, escribo igual que dou en comer unhas onzas de chocolate a media tarde.

Nun principio as túas obras non xurdiron coa intención de seren publicadas, non sei se iso fai que sexan aínda máis auténticas, máis persoais… Non nacen buscando agradar a ninguén, non?

Creo que o que unha escribe para si mesma non leva os mesmos filtros, para ben ou para mal, que o que escribe coa intención de compartir. Se o texto non vai ter máis lector ca ti, pódeste permitir plasmar directamente pensamentos ou intimidades que doutro xeito non mostrarías senón someténdoos a unha reelaboración ficcional. Por outra banda, se escribes só para ti probablemente tampouco te deteñas moito na fase de revisión dos textos. De feito, son consciente de que moitos escritos que teño por aí gardados en carpetas non pasan de ser posibles borradores de algo. Retomalos implicaría a necesidade de sometelos a un proceso de depuración e de reescritura. Cumpriría salvar as ideas pero desmontalos e volvelos montar para que non resultasen crípticos para os demais, senón accesibles e minimamente interesantes.

E nese senso, como amante da literatura que acaba converténdose en escritora, en que situación dirías que se atopa a literatura?

A produción literaria, en moi bo momento, tanto de creatividade como de variedade e de calidade. Ademais temos a grandísima sorte de poder acceder a literaturas moi diversas, escritas case en calquera país, grazas á internet, á existencia de formatos dixitais e de traducións, e á posibilidade da venda online, coa que podes acceder practicamente a calquera obra. A crise, porén, é de lectores. Non hai tempo, vivimos demasiado rápido, non temos vagar para ler. Ademais, estamos perdendo lectores a paso de xigante entre a xente nova. A moitos rapaces, todo o que supere os 140 caracteres do Twitter élles demasiado longo. Paréceme verdadeiramente alarmante esta regresión.

Cres que ten sentido preguntar pola situación da literatura feminina? Ou a literatura é unha?

Sobre isto poderíanse escribir libros e libros, seguramente xa se escribiron. É un concepto moi confuso no seu emprego, o de “literatura feminina”. Porque, que debemos entender? A escrita por mulleres? A centrada na cosmovisión feminina? A literatura de temática Corín Tellado? Se é a escrita por mulleres, goza de bastante boa saúde, cando menos en Galicia, e esperemos que continúe nesa liña. Se se identifica “literatura feminina” coa romántica e apastelada, non estou de acordo coa denominación, hai outros termos máis axeitados. Se polo contrario catalogamos como literatura feminina aquela na que as mulleres son representadas cos seus sentimentos, pensamentos e contradicións, como posuidoras dunha personalidade rica e complexa, e non como estereotipos ou comparsas de heroicos personaxes masculinos (como adoitaba ocorrer ata hai relativamente pouco), viría ben que houbese moita máis. A ficción literaria, sexa escrita por homes ou por mulleres, debería facer visible á muller, ós seus particulares condicionamentos, á súa sensibilidade e á súa problemática sen que isto sexa considerado como unha rareza que precise de xustificación, simplemente porque mulleres somos a metade da humanidade, e unha realidade -tamén a literaria- sen presenza feminina nesa mesma proporción, é unha realidade falsa, mutilada e pobre.

E en canto á literatura en galego?

Creo que vive unha época brillante, particularmente na poesía. Temos en Galicia poetas dunha calidade excepcional, envexa do resto da Península. Mágoa que moitos galegos non o saiban nin o aprecien.

Que premios recibiches ata o de agora e cal deles destacarías? Cal foi o máis importante para ti?

Todos eles foron importantes no seu momento. O segundo premio do Ánxel Fole de hai anos, e o feito de ser primeira finalista no Manuel Murguía, supuxeron un certo recoñecemento que me animou a seguir escribindo e a pensar seriamente en compartir o que escribía. O Illas Sisargas porque foi a miña primeira incursión minimamente seria na poesía, pois anteriormente escribira apenas algúns poemas soltos, e alén diso supuxo a publicación, a miña primeira e polo de agora, única publicación individual. E gañar o Fole deste ano implica que Funambulistas vai ser editado por Xerais, imaxina, así que non podía estar máis satisfeita. Por momentos asisto atónita ao que me está pasando…

Adoitas dicir que non entendes á xente que se aburre. Sempre hai algo que facer?

Por suposto! Os días deberían ser de cincuenta horas mínimo! E incluso cando non hai nada que facer ou, máis ben, ganas de facer nada, sempre hai mil cousas en que pensar, ideas que proxectar, e o simple feito de pensar e proxectar é incompatible co aburrimento.

Moitas grazas Mercedes.