Alberto Avedaño: “Eramos egocéntricos, pero tamén o era Whitman e Manoel Antonio e Huidobro…”
Alberto Avendaño (Vigo, 1957) foi un dos creadores do “Grupo poético Rompente” -xunto con Antón Reixa e Manuel M. Romón-, un grupo poético que marcou un fito demasiado importante na nosa lírica contemporánea. Neste grupo poético figura coa súa obra Facer pulgarcitos tres (1979) ademais de colaborar nas diferentes obras colectivas do grupo. Tamén cómpre salientar a súa obra narrativa (E outras historias // Aventuras de Sol…) así coma o seu labor de tradutor de obras universais ao noso idioma. O seu labor xornalístico levouno a vivir en diferentes países, sobre todo nos Estados Unidos, onde reside desde hai 25 anos e dirixe “El Tiempo Latino”, a publicación do “The Washington Post”. |
GRUPO POÉTICO ROMPENTE Este grupo poético foi creado no ano 1975 por Antón Reixa e Alfonso Pexegueiro e a continuación pasaron a formar parte del Alberto Avendaño e Manuel M. Romón, aínda que tamén houbo colaboracións coma a de Camilo Valdeorras… No 1977 pasou a se denominar “Colectivo de Comunicación Poética Rompente”. Editaron varios libros colectivos do grupo como: Silabario da turbina // ¡Fóra as vosas sucias mans de Manuel Antonio! // A dama que fala. Tamén se dedicaron á edición de obras, tales como Seraogna de Alfonso Pexegueiro ou a tan recorrente para a nosa poética contemporánea como foi Con pólvora e magnolias de Xosé Luís Méndez Ferrín. A nivel individual saíron á luz poemarios tan importantes como foron galletas kokoschka non (Manuel M. Romón), As ladillas do travestí (Antón Reixa) ou Facer pulgarcitos tres (Alberto Avendaño). |
Amigo Alberto, non podiamos obviar nesta entrevista o teu labor poético sen nos trasladar a aquel ano 1975 e o nacemento do “Grupo poético Rompente”… Que supuxo este grupo poético para a nosa lírica de comezos da democracia?
Responderche significa resumir unha vida ou o comezo dunha vida na literatura e nas artes da representación que remata vencellándose ao resto do meu quefacer. Naqueles anos, como escribín nalgures, eramos moi novos, tiñamos moitas ansias nas mans e moitas ganas de esnaquizalas. Sinto que fomos (especialmente Reixa, Romón e mais eu) un laboratorio de tres personalidades que viviron e sufriron as contradicións da súa época. As perversas militancias políticas que intentaban montarse a cabalo da experimentación dun rapaces que buscaban sobre todo a expresión e debían desembarazarse do afogo da mensaxe social realista á que nos obrigaba certa praxe e certa tradición que se revendía na historia doméstica que viviamos como o camiño correcto… Cometemos (cometín) moitos erros por mor desa presión dos que pensan que es deles porque falas unha lingua ou vistes unha chaqueta de pana. Pero finalmente redimes os teus pecados (sempre aquilo co que te apuñalas con sabia inconsciencia) turrando para diante e plasmando en textos máis do teu interior ca das pancartas dos teus donos ideolóxicos. Que significamos? Unha actitude –que sempre é máis transcendental cás aptitudes. Ser apto é un produto da técnica e do estudio, ter a actitude remexedora do teu tempo é sempre o máis importante…- logo, se cadra, escrebes ben… e se non, en calquera caso, fixeches ruído na longa noite de pedra… ata o punto que te rebelas contra a retórica dos que antes describiron a túa realidade, para escribir noutras claves e facer café concertos incorrectos e de certa fermosura adolescente. Iso é o que fixemos.
O propio nome do grupo case indica unha ruptura poderiamos dicir que un tanto semellante ao vangardismo de comezos do século… Erades tan conscientes de que tras os pasos sociais a nosa poesía tamén necesitaba romper coa anterior?
Lembro que imprimimos polo sistema de vietnamita (búsquese en google tal avance tecnolóxico que implica unha perversión de Gutemberg) a nosa primeira antoloxía refraseando a Curros Enriquez e declaramos “Crebar as liras”, tamén escribimos demoledoras declaracións de principios (Reixa era moi bo neses mesteres) —declaracións na tradición manoelantoniana, e dos rebumbios das chamadas vangardas de primeiros de século XX…- Tamén o noso primeiro libro ‘Silabario da Turbina” (1976?) pretendía agachar ao autor para centrar a atención nos textos e en facer protagonista ao lector (lembro que imprimimos enormes carteis coma os que soían utilizar os circos que pegabamos polas paredes das rúas falando dos nosos libros)… É certo que queriamos romper co anterior pero é que tamén fomos bos alumnos e devotos lectores do anterior… Persoalmente nunca quixen chorar con Rosalía senón ter unha aventura erótica con ela e poñerlle os cornos ao historiador ese que tiña por home. Nunca quixen remexer na retórica das noites, das cadeas, e da chuvia en picado. E ao tempo admiraba a capacidade léxica de Celso Emilio… A nó-los tres nos enganchaba Manoel Antonio porque a súa irreverencia de inicio de século tiña sentido para nós no noso ambiente finisecular da fin da ditadura… Eu propuxen, nunha conferencia que dei durante unhas xornadas sobre Manoel Antonio en 2001, lelo no contexto do simbolismo e do creacionismo e fundamentalmente desde a obsesión pola palabra… Reixa, Romón e mais eu fomos sempre coma aceite na auga: tan diferentes pero ao mesmo tempo unidos por estas claves que nos pegaban coma cola de zapateiro: a intimidade, a fragmentación, a autoanálise, a búsqueda da obra aberta, e unha volátil emocionalidade. É dicer, eramos sen sabelo poetas modernos. Ou sexa, para os nacionalistas eramos uns cosmopolitas e para os cosmopolitas eramos uns imbéciles… Pensarse vangarda is the cruellest idiocy.
Precisamente acaba de se publicar unha tese verbo deste grupo poético (Alberte Valverde) onde se di que “Coa chegada de Rompente aséntanse as bases dun discurso que ten a vangarda como cerna e a experimentación como praxe”… Estás de acordo con esta opinión?
Hai pouco, cando Jeff Bezos (o dono de Amazon.com) comprou The Washington Post (incluído o xornal que dirixo, “El Tiempo Latino”), nunha xuntanza co equipo editorial díxonos algunhas das cousas que quería ver para sentar as bases do futuro do xornalismo e da prensa. Todo se resumía nunha palabra: experimentar. Lembro a cara de terror dalgúns dos vellos colegas nesta cousa do xornalismo washingtoniano. A min sooume a territorio coñecido… Cando nos anos da transición política española, un trío de poetas novos (por idade) e galegos autodenominados “Grupo de Comunicación Poética Rompente” lanzaron os seus textos e as súas actitudes sobre a área literaria dunha Galicia enferruxada e na que era imposible (para nós) publicar (nas canles de prestixio), o que fixemos foi pensar pouco e facer moito (incluídas longas viaxes no dous cabalos de Reixa para promocionar os nosos textos en radios locais da xeografía galega e centros culturais controlados ben por rexionalistas folclóricos ou por nacionalistas estalinianos…) O nacionalismo (por definición monolítico e totémico) non nos entendeu, non. Se ben, coqueteamos con eles e moito (algúns de mais). A realidade é que experimentar non era algo analiticamente premeditado senón que o levabamos con naturalidade. Claro que algúns confundiron a nosa ansia de experimentar con ansias de provocar. Se cadra eran as dúas cousas? Tanto ten. Non é toda experimentación un xeito de provocación? Eu sigo experimentando e sigo equivocándome tanto como daquela. Aínda que o tempo e as circunstancias ampliáronme a cancha e as ferramentas de expresión. Agora, entre outras cousas, son un gringo galego, sen dúbida españolista, e namorado das expresións que convocan intanxibles de lugares apetecibles e seguramente afastados, ou sexa, un poeta desesperado.
Sentes que a importancia deste grupo, o que supuxo para a nosa lírica contemporánea, pasou abondo inadvertida o mesmo que por veces enxergamos noutros compoñentes do grupo (Alfonso Pexegueiro…)?
Alfonso foi e sempre será para min o Primeiro Rompente. Pexegueiro era (e segue sendo) un home namorado da palabra (por iso era daquela o único poeta que había en Rompente). Cando deixa de estar connosco (produto da súa incompatibilidade sanguínea con Reixa), Alfonso prosegue unha carreira poética de enorme calidade. Nós, logo de venerar, publicar e distribuír o seu libro daqueles anos iniciais de “Rompente” (Seraogna) seguimos un camiño de autodescuberta e inxenuidade política (incluidas as alusións a Mao, Trotski, Lenin, e outros terroristas das políticas culturais). Se pasamos inadvertidos? Non creo, porque fixemos moito ruído e mesmo o gran Cunqueiro publicou unha minireseña nas páxinas culturais do “Faro de Vigo” cando saíu Silabario da Turbina. Pero, claro, Cunqueiro fixo da súa vida unha arte e soubo ser unha gloriosa anomalía na normalidade do establecemento cultural que comezaba a saír á superficie.
O propio Alberte Valverde di na súa tese que “Rompente” foi “o revulsivo necesario para trocar e renovar as estéticas nun intre no que as liñas socialrealista e folclórica xa non daban máis de si e estaban caendo nunha repetición caduca de máis”… Es da mesma opinión?
Eramos egocéntricos, pero tamén o era Whitman e Manoel Antonio e Huidobro… toda voz moderna (mesmo os Milenios de hoxe) ten que ser absurdamente egoísta e centrípeta. Amábamos máis ese pasado do que o admitiamos publicamente. Pero as nosas referencias estaban en Estados Unidos, en Alemania, en Francia, e liamos en linguas e mesmo Ezra Pound chamaba a nosa atencion, tanto coma esa música dodecafónica que irritaba as igrexas coma os paseos polo wild side e estabamos listos para incorporar unha gaita en calquera momento. Interdisciplinar era unha palabra que daquela usabamos moito (hoxe dise multimedia ou multiplataforma). E liabámonos con músicos que logo se pegaron unha hostia nun coche (no que seica ía Manolo) e de aí saíu “Siniestro Total”. E montabamos performances con fermosa música de ruídos do marabilloso Enrique Macías, ou despregues plásticos con pintores como Antón Patiño e Menchu Lamas (con quen eu estudei COU ou Curso de Orientación Universitaria nos Maristas de Vigo)… Eramos contraditorios, torpes e brillantes a un tempo… O nacionalismo político intentaba abafarnos cando non podía controlarnos e respondiamos indo a manifestacións do 25 de xullo cunha pancarta escrita en cirílico e repartindo poemas en papel coma panfletos e berrando poemas por megáfono e eu portaba unha bandeira vermella (sen fouces ou martelos ou outros instrumentos do labor propios do seu sexo) e afeiteime para aquel día unha perilla entre Bécquer e Trotsky, e Abreu tocaba no acordeón cancións iankis (aínda conservo a foto).
E claro, non podiamos esquecer unha obra poética que tamén nos conduciu cara algo semellante aos vosos obxectivos, e estamos a nos referir a Con pólvora e magnolias de Méndez Ferrín… Son unha realidade semellante ou os obxectivos poéticos diverxían?
Ferrín foi una figura patriarcal para nós daquela. Viña a algunha das nosas reunións e seica daba conta do coñac. Con pólvora e magnolias saíu baixo o selo Rompente coma un xesto que pensamos necesario. Ferrín non era a nosa actitude nin a nosa xeración pero era un vencello, un madeira no alto mar que nalgún momento había que soltar para aprender a nadar e así fixemos.
E para rematarmos de falar deste grupo, como foi aquel paso de “ Grupo de Resistencia Poética” a “ Grupo de Comunicación Poética” onde xa practicamente temos que falar dos “Tres Tristes Tigres” (Reixa, Romón e ti mesmo)?
Eu decateime axiña de que non me resistía a nada. De feito sempre resistín todo, menos a tentación, a xeito de Mr. Wilde. Eramos tres comunicadores moi diferentes, como moi ben se viu logo, pero fixemos de emprendedores cando non estaba de moda (Rompente e a colección “Tres Tristes Tigres” foi unha empresa) hoxe utilizariamos as tecnoloxías e montariamos un imperio. Daquela entre ciclostil e unha imprenta guttemberg privada tiñámonos que arranxar. Pero foi unha viaxe inevitable. Fomos a mellor mafia poética do noso tempo. E eu á familia sempre a defendo. Omertá poética. I am Rompente.
E como poderiamos xustificar que te pasases á literatura infantil e xuvenil tras unha mala experiencia docente, precisamente dúas realidades moi anoadas?
Falso. A miña experiencia como profe foi un regalo dos deuses. Traballei de profe de inglés na cooperativa do colexio Martin Codax en Vigo. Alí deille clase a un neno duns 12 anos que tocaba a gaita e chamábase Carlos Núñez. Nos últimos anos fun o seu anfitrión en Washington, participei nalgunha das suas presentacións no teatro de Biblioteca do Congreso de Estados Unidos, e hoxe Carlos Núñez é un irmán… Hai uns anos axudei a que unha rapaza que foi tamén alumna daqueles tempos en Vigo viñera a USA e fixera un doutorado na universidade na que eu estudei xornalismo xa pasados os meus 30 anos, Texas Tech University… E hai máis nomes que non vou dar de fermosos seres humanos que tiven o pracer de coñecer cando eran nenos… Nunca foi una mala experiencia docente! O que aconteceu foi que tiven un golpe de vento e deixei ir o timón. E acabei en Milano. Onde seguín escribindo algunha literatura infantil e onde fixen a miña adaptación ao galego dun dos grandes espectáculos da dramaturxia galega: O Mozo que Chegou de Lonxe (The Playboy of the Western World) dun irlandés ao que os nacionalistas quixeron capar no seu tempo… Foi cando tiven a oportunidade de coñecer a Mario Gas e o privilexio de ver nacer a María Pujalte e de disfrutar de Pico Olveira, de Dans, de Cejudo, de Ponte, de Bouzas, de Miguel de Lira e do resto dos actores… O teatro e a radio foron e son as miñas paixóns… Eu fun actor e director de dobraxe: esa fermosa perversión. E a literatura infantil cadroume porque me empuxou un dos grandes xestores da cultura galega: Xabier Senín, quen foi durante moitos anos e moitos gobernos Director Xeral de Cultura para a Xunta de Galicia. Senín foi o home da visión da literatura infantil que tantos bos frutos deu para as nosas letras de expresión en galego… Escribín Aventuras de Sol (co que gañei o primeiro dos meus dous “Barcos de Vapor”) pensando en que sería un videoxogo, o que pasa é que esa palabra non existía daquela e fixemos unha especie de parchís… Pero Aventuras de Sol é un videoxogo … Galicia ten que aprender a experimentar: Please, díganlle a meus amigos de Galaxia que fagan un videoxogo dese libro a ver se lle saco algúns dereitos.
Nos teus comezos literarios intuímos que coexisten a lírica e a narrativa curta, ou non?
Unha vez o meu admirado Antonio Banderas —ese gringo boquerón— respondeulle a un entrevistador estadounidense sobre a cousa de que Banderas fai papeis dramáticos e cómicos e ponlle voz a gatos… “Eu son un actor, ése é o meu oficio”. Pois eu son un escritor e o meu oficio é comunicar en miles de palabras, en 140 caracteres, en libros inconclusos e poemas rompedores e místicos, e textos en prosa que o meu amado Carlos Casares aceptou como aceptables e publicoume en Galaxia E outras historias, un libro textual que algún chama narración curta… pero que eu nunca estiven seguro que realmente narraran… Hoxe sigo escribindo curto e lírico e xornalístico… O meu oficio é escribir. Hai moitos anos fixen un libro sobre Masais que incluían refráns da lingua Maa… está en galego e nunca conseguín publicalo… Teño novelas por facer e moitos textos por rematar e un libro de poemas místicos (si, iso de falar con Deus ou falar só). O meu oficio é comunicar aínda que non en todas as plataformas consiga un retorno no investimento.
E tras algo máis de vinte anos, unha nova obra poética (Texas). Que hai de innovador nesta nova obra a respecto da poesía túa daqueles anos setenta? Quizabes un pouco máis inmiscida na denuncia de inxustizas e algo máis narrativa?
Texas é o meu libro máis galego. Eu son coma Hernán Cortés: canto máis me afasto do Fogar do Breogán máis penetro nos seus castros. Texas é un roadpoem, entre Sam Shephard e Borges e un chisco de Corso e aquela busca de narrador lírico e sentimental que sempre serei. Denuncia? Mellor cabreo que é máis lírico. Máis ben acidez se procede e abraio a moreas na tradición da pedra solar de Octavio Paz.
O relato curto require unha fonda técnica que leva a que moitas das veces non se dean acadado os obxectivos narrativos que un busca. Por que tomares como referentes autores estranxeiros (O austríaco Peter Handke ou a brasileira Clarice Lispector)?
Porque eu daquela lía a Handke e a Clarice. Ollo con iso de “obxectivos narrativos”. O escritor escribe, non constrúe fórmulas químicas. O escritor comunica e fai cos seus vimbios o seu cesto. Non é un experto nin en cestería nin en vimbioloxía. Non convoques ao escritor para elaborar un discurso académico, convócao para propoñer o seu mundo cheo de intanxibles e se de aí a audiencia disfruta ou o profesor constrúe, todos contentos… Isabel Allende dicíame non hai moito que estaba farta de ser unha autora “máxica” e explicoume a súa rutina e logo, sen dicer esa palabra, eu comprendín a súa maxia. Pódesme crer, vive rodeada de maxia.
Tamén tivo que ver o anterior para te interesares por traducir a Edgar Allan Poe?
A tradución para min será sempre un acto de irreverencia, de transgresión e de plaxiarismo remunerado (aínda que asinando co nome do autor da lingua base). Nunca quixen traducir a Poe ou a Dahl ou a Barrie senón que falasen en galego. Sei que por momentos o conseguín.
E falando de tradución, da túa man saíu a tradución da obra universal Charlie e a fábrica de chocolate ao noso idioma. Tivo que impoñer semellante tarefa, ou non?
Ver resposta de arriba e ter en conta que tamén traducín episodios da serie de TV “Dallas” ao galego e moitos episodios de debuxos animados para a TVG.
Tamén traduciches a outros autores como J. M. Singe, J. M. Barrie… Conforme reclamamos que a nosa literatura apareza noutras linguas, non cres que tamén a literatura estranxeira debese figurar ben máis na nosa lingua?
O galego medrará no mundo na medida que os galegos falen español e inglés e outras linguas. A nosa literatura, os nosos cómics e o noso cine e a nosa TV por falar dalgunhas plataformas de expresión en galego teñen futuro na medida que se entendan non como obxectos dun idioma específico (galego) senón como expresións que poden saltar fronteiras e establecer diálogos noutros idiomas. Non hai que obsesionarse con criar mozos galegofalantes senón xeracións multilingües. O galego debe medrar por prestixio propio e debe medrar de maneira orgánica non por imposición. As linguas de referencia no mundo, como o español e o inglés, poden ser os mellores aliados do galego. Pero hai que xogar ben, non politiquear.
Que foi o que máis influíu a que en certa maneira a literatura de Alberto Avendaño -se exceptuamos a obra de Texas– non apareza publicada neste século, o teu labor xornalístico ou tamén o feito de case falarmos dun Alberto Avendaño emigrado?
A emigración e o xornalismo. Ou foi o xornalismo quen me fixo emigrar? Eu sigo escribindo, e moito, en español e inglés, aínda que teño na gaveta material en galego… Cando en 1991 fun cubrir a visita de Fraga á Cuba dun tal Fidel, xa de volta tiña as maletas feitas. Esa viaxe foi do mellor que fixen na miña carreira xornalística (tan importante como moitos anos despois foi conseguir que “The Washington Post” comprara o xornal que dirixo en Washington). Pero a miña carreira xornalística en Galicia non se entendía. Se cadra, a miña independencia de espírito (sempre me declarei amigo e defensor da gran Ana Kiro cando non estaba de moda facelo e nunca me casei con ningun dos proxectos políticos que movían os fíos da radio e TV públicas). Supoño que por iso se paga un prezo e as oportunidades non apareceron. Por iso, a decisión foi ir a Texas —a terra da miña muller (Cuban-Texan)-, voltar á universidade, criar dous fillos marabillosos (Kenia –hoxe doutorándose en xaponés- e Xan hoxe traballando para unha senadora), traballar en traballos nocturnos e mal pagos, en fin, ser un emigrante tipo ata que este país de oportunidades onde nunca me preguntaron “e ti de quen vés sendo?” ofreceume traballar ensinando nun programa de literatura e lingua española na Johns Hopkins University (iso foi a finais dos 90) e conducía acotío á beira da casa de Edgard Allan Poe en Baltimore. Porque o mundo nunca está lonxe de quen un é. E Galicia nunca ofrecía oportunidades e o prezo que tiven que pagar foi o das depresións rosalianas. E logo chegou o xornalismo de grandes ligas. E ao fin acabei facendo en USA o que eu pensaba que ía facer en Galicia. E sigo pensando que Galicia debe facer a conexión americana: unha asignatura pendente que aínda non se fai ben. América non é unha cousa da gran emigración da fame (esa xa foi) e dos coros y danzas (esa nunca foi exactamente así) e nunca foi América só o sur. USA é outra fronteira. Galicia debe aprender a navegar a Estados Unidos e o máis importante debe aprender a atracar e a desembarcar. A RTVG debe abrir en Washington unha oficina. Esa debe ser unha prioridade se falamos en serio cando falamos do futuro da lingua. Pero por favor, non me envíen comisarios políticos, nin sospeitosos habituais da burocracia local. Creen un plan de desembarco profesional e ilusionante. Envíen ao seus mozos multilingües a facer prácticas. Fagan un bo investimento no futuro e deixen de fundir cartos no pasado. Non se trata de ideas, Trátase de equipos. Apoiemos a bos equipos que de aí poden saír boas ideas. Pero seguimos apoiando grandes ideas e a malos equipos.
Tamén sabemos que adoitas escribir poesía en inglés e en castelán… Seguen estes versos aqueles vieiros dos teus versos galegos?
Non sei como definirme. Coma o Manoel Antonio de De catro a catro busco cazar a vela para trincar a escota dunha ilusión. Ás veces son un gran escritor, a maioría das veces tan só escribo.
Sabemos que da túa pluma tamén saíron obras teatrais… que pasou para que non pasasen a ser publicadas e que as novas xeracións non poidan ter acceso a elas, a non ser a de Fin de acto, que saibamos?
Necesito unha longa vida para voltar ao teatro e retomar aquela maxia que vivín co gran Mario Gas a quen non vexo desde que deixamos a produción do Mozo, alá polo final dos 80. Pero hai pouco envieille un mail con esta mensaxe clave (que podo reproducir porque é unha clave secreta). Escribinlle: “Aquí el Capitán Cook.” e Mario respostou: “Aquí Huckelberry Finn.”
E para rematarmos, tamén temos que salientar o teu labor nunha faceta que tivo un profundo obxectivo normalizador do galego: a dobraxe… Como lembras aquela experiencia?
Con doce perversidade.