Domingo Villar: “A novela negra é unha narrativa transversal, tanto no público lector como na forma.”

Dende logo que non podiamos comezar esta entrevista sen aludirmos á recente estreo en pantalla nos nosos cinemas d’A praia dos afogados… por fin aquel obxectivo que levaba anos proxectado tomou corpo…

En realidade era un obxectivo dos produtores mais ca meu, pois eu sempre tiven unha grande prevención; convencíame pouco o asunto da adaptación cinematográfica. Apetecíame se se daban certas condicións, pero non a calquera prezo.

Pode ser ese o obxectivo maior que un autor de novela negra pode procurar tras un éxito editorial dunha obra? 

Non. De entrada iso do éxito editorial é un termo co que non estou moi de acordo. Un éxito editorial é un libro que se vende ben? Iso, en todo caso, é un éxito comercial, algo que beneficia economicamente á cadea toda: autor, editor, distribuidor, libreiro… Pero como autor non mido o meu traballo polas vendas nin moito menos polo interese espertado nos produtores audiovisuais.

Case parece incríbel que teñamos que falar dun “annus mirabilis” porque dúas obras literarias galegas estean nas nosas pantallas (A Esmorga e A praia dos afogados)… pode este feito levar por fin a que a nosa literatura posúa un degrau máis na súa universalización?

Tanto como universalización eu diría que non. Podería suceder ser que, se coincidisen no tempo varias películas con boa recadación e/ou ben feitas baseadas en obras literarias dun determinado lugar, lle desen máis visibilidade á narrativa desa terra. Non sei se será o caso.

Ti mesmo participaches na elaboración do guión cinematográfico… que supón para un autor ter que elevar a guión unha propia obra e ter que moitas das veces prescindir dalgúns apartados narrativos?

Colaborei na escrita do guión e o certo é que non é doado. Un autor literario escribe o que lle pasa á xente por dentro e por fóra. Un guión soamente recolle o que lles sucede no exterior. A tarefa de amosar o que pensan as personaxes (as dobres intencións, a ironía, o medo, a culpabilidade, os ciumes…) é cousa dos actores e do director, que ademais de arrincarlles todos eses sentimentos ao elenco ten que decidir ­–en colaboración con especialistas de cada campo– que actores e actrices interpretan os papeis; onde se coloca a cámara; como son a luz, a música, a ambientación; cal é o ritmo narrativo… En fin, o autor literario pasa de ser un deus plenipotenciario con capacidade para modificalo todo nese universo que é unha novela a ser, en primeiro termo, unha peza dunha cadea inmensa e, unha vez a cousa está en marcha, un mero observador. Como cura de humildade non recomendo outra.

Xa vai alá case unha década cando Leo Caldas comezou a súa existencia narrativa (Ollos de auga)… Como lembras aqueles tempos nos que Domingo Villar estaba a forxar un futuro literario? 

Escribo hoxe como escribía entón. A diferenza fundamental téñoa arredor: antes eu era o único que sabía que pasaba as horas a fabular e a escribir e agora sábeo máis xente. A diario, a cousa cambiou porque podo dedicar todo o tempo á escrita e á familia, ou, máis ben, á familia e á escrita.

Cando concibiches a continuación da serie novelesca túa, antes de te pór con Ollos de auga ou a raíz do éxito acadado con esta obra? E, de ser antes, que che levou máis tempo, crear a trama novelesca ou máis ben crear un personaxe eixe das diferentes obras posteriores?

É difícil contestar a esa pregunta dun xeito categórico porque non existe premeditación nin hai un lóstrego de creatividade que te golpea unha noite, senón un facer camiño a modo. Vas escribindo unha historia, vaste mergullando nela, soñando coas escenas, e o conto pequeno vai collendo entidade e comezas a te decatar de que aí pode haber unha novela. E segues tirando do fío e, a medida que vas coñecendo ás personaxes, que entras en contacto con elas, comezas a necesitar saber máis, e pregúntaste polo seu pasado e polo seu porvir…, pero non sabes se terás tempo nin forzas para facer unha nova viaxe con eles. E logo rematas ese primeiro manuscrito, mándalo ás editoriais coa esperanza de que alguén o lea. E un día recibes a nova de que unha editorial ten interese e ao cabo dun pouco atópaste co libro na man, coma un milagre, e xa tes a escusa para vivir outra tempada longa coas personaxes. E para iso teño que artellar outra trama policial que dea acubillo aos novos amigos, claro.

Galiza -especialmente as Rías Baixas- é o espazo natural das túas obras… cal é o porqué desa localización espacial narrativa?

Supoño que a razón fundamental ten que ver cos espazos da infancia. Fun neno nas Rías Baixas, nacín e crecín á beiriña da ría de Vigo. Levo moitos anos vivindo lonxe, en Madrid. Escribir da miña terra permíteme, dalgún xeito, estar cada día de volta na casa.

Os que percorremos aquel espazo real que ti narraches n’A praia dos afogados por mor dunha actividade programada para o alumnado vimos que estaban descritos ao milímetro, que os detalles como as mareas, as rochas… estaban moi estudados… Como foi ese estudo preliminar do espazo anterior á escrita? 

Foron moitos paseos, moitas conversas, saídas á mar con mariñeiros, horas sentado no peirao a velos traballar… Prefiro os preliminares longos e boto o tempo que estimo necesario para ter seguridade cando sento a traballar e que o resultado final non renxa. Desfruto moito desa parte do oficio.

Supoñemos que, ademais dun teu estilo propio, tamén bebiches algo noutros autores de novela policíaca… en que fontes bebeu -e bebe- Domingo Villar?

Bebo de fontes diversas, son un lector bastante omnívoro. Algunhas desas lecturas son policiais, pero moitas outras non. Son moi fiel a varios autores (Cormack McCarthy, John Irving, Conrad, Stevenson, Marsé…), a algúns deles téñoos canda min dende a adolescencia. Entre os de novela de xénero: Camilleri, Fred Vargas, Hammett, Mankell, Lehane, McDermid… Veño de ler por primeira vez a Leonardo Padura. Comecei por Vientos de Cuaresma e semelloume fascinante.

Sabemos, dende logo, que Vázquez Montalbán é unha luz que te iluminou abondo… canto de Pepe Carvalho ten Leo Caldas? 

Manuel Vázquez Montalbán foi un home poliédrico: poeta sensible, observador culto e ameno, periodista rigoroso e narrador fascinante. Nel, coma en Pepe Carvalho, convivían dúas naturezas aparentemente contraditorias: a do home comprometido socialmente e a do espírito hedonista.

O primeiro exemplar que tiven na man do meu primeiro libro metino nun sobre e mandeillo á profesora Anna Sallés, parella de Vázquez Montalbán. Ler o seu home –e supoño que tratar de emulalo– foi das cousas que me empurraron a escribir.

Dicía Stieg Larsson que escribía novela negra “porque é literatura viva, que conta o que nos rodea e os seus personaxes son xente de a pé”… É iso polo que se di que a novela negra non deixa de ser un retrato da sociedade?

Nunha conferencia en Salamanca, hai anos, Suso de Toro falaba da novela negra como a literatura épica deste tempo, como fora a de cabalerías na idade media ou despois a de “capa i espada”. A novela negra é unha narrativa transversal, tanto no público lector (conflúen lectores de idades e ámbitos culturais moi dispares) como na forma (no xénero collen, por exemplo, a ollada satírica de McClure e a filosófica de Durrenmatt, ou a lúgubre de Mankell e a festiva de Camilleri), pero case que todas comparten o reflicto das sociedades que enmarcan os casos policiais.

As túas obras axiña foron traducidas ao castelán (por ti mesmo) e posteriormente a outros moitos idiomas… non cres que a tradución da nosa literatura está un tanto limitada e as máis das veces depende dos propios contactos que os autores poidan tocar?

Estou de acordo e penso que é bastante penoso. As administracións poderían facer as cousas mellor nese eido. E non falo de cartos, senón de esforzos coordinados, vontade e convencemento. Sen entrar en termos de rendibilidade económica, exportar cultura implica un esforzo pequeno, pero pode supor un beneficio inmenso na imaxe dun país.

Tes dito por aí que para entendermos mellor a historia de España sería preferíbel ler a Vázquez Montalbán. Que lle aporta a obra literaria de Domingo Villar á historia de Vigo, a Galiza?

Son Vigo e Galicia os que enriquecen a miña obra.

A mellor receita para unha novela policíaca é a de que o detective non debe saber nunca máis que lector, como dixo Agatha Christie ou ben hai algo máis? 

As que me interesan como lector son, máis aló das tramas e dos lugares nos que se desenrolan, as que teñen personaxes con certa profundidade.

A comezos dos oitenta aparecerá o xénero policíaco na nosa narrativa (Crime en Compostela, de Carlos Reigosa). A partir deste momento este xénero non parou de medrar na nosa literatura… Que lle falta para o seu recoñecemento mundial? 

Eu non creo nos recoñecementos globais á literatura dun determinado país. Fai uns anos estábase a falar da novela negra sueca como se calquera novela negra escrita por un sueco tivese que ser por forza maxistral. Comercialmente é posíbel que a técnica de empregar a estela de Mankell para vender libros dos seus paisanos funcionase, mais como siloxismo non se sostén. 

Diciamos que Vigo e arredores é o espazo das túas obras, pero isto tamén iluminado con apartados como a gastronomía, a radio… a fin de contas, do mundo de Domingo Villar, non? 

Bueno, son fillo de adegueiro e crecín enchoupado en agarimo e respecto polo viño e a cociña. Se falabamos antes de que a novela negra reflicte a sociedade, como se podería entender Galicia sen falar da a súa gastronomía se cada ingrediente ten dedicada unha festa?

Pepe Carvalho protagonizou, cando menos, unha vintena de accións narrativas… Quédalle moito por seguir investigando a Leo Caldas ou ao mellor xa anda por aí outro ou outros protagonistas e incluso outras variedades novelescas?

Teño varias historias dentro. Unhas son para Leo Caldas e outras non, e sinceramente non sei que camiño tomarei. Un ten que ser consciente das súas limitacións…, a miña é o tempo: escribo moi a modo. Gústame facelo así, paseniño, e non vou cambiar. Se cada proxecto me vai levar catro ou cinco anos, terei que escoller ben cando chegue o momento. Como dicía Xulio César, “cando cheguemos a ese río cruzaremos esa ponte”.

Non sabemos se tes pensado noutros xéneros narrativos, pero non tes medo a que te encaixen como autor de novela negra-policíaca e cando da túa pluma saian outro tipo de novelas o lector se sinta un tanto á espectativa?

Estou ben cómodo no inframundo literario da novela policíaca. Non me preocupa nada que me tachen de habitante dun lugar onde se está tan a gustiño.

De onde saíu -e o porqué- esa estética literaria de comezares cada capítulo cun significante polisémico e os diferentes significados? 

Era unha sorte de xogo: un dos significados, o máis concreto, estaba recollido no texto namentres outro, o máis abstracto, intitulaba o capítulo, de xeito que lendo de arrefríe seguido todos os títulos un podía percorrer a historia.

E para rematarmos, amigo Domingo, dende hai uns tres anos os seguidores de Leo Caldas están/estamos agardando velo de novo a investigar por estas Rías Baixas a desaparición de Mónica Andrade (As cruces de pedra)… Que está a ocorrer ou é que, como pasa na corrupción, aínda aparecen novas probas?    

O libro está no forno, a gratinar. Hai que esperar un pouco a que arrefríe e rectificarlle o sal.