Elvira Riveiro Tobío: “(r)escribo (en parte) o que me rodea, o que vexo, o que leo, o que ouzo, o que me revolve…”
Elvira Riveiro Tobío (Cerponzóns, Pontevedra 1971). Poeta galega que, tras comezar dende moi nova a escribir versos, comezou publicando a obra Andar ao leu (2005). Outras obras poéticas súas son Carnia Haikai (VI Premio de poesía erótica “Illas Sisargas”, 2011) ou Corpos transitivos (Premio de poesía Avelina Valladares, 2013)… Tamén cómpre salientarmos as súas obras poéticas dirixidas cara as/os lectoras/es máis novas/os PaLaBrAs BrAnCaS (Finalista do “Premio Merlín”, 2007, e “Premio Xosé Neira Vilas ao libro infantil e xuvenil”, 2008) e máis recentemente a obra As redes de Inés (2014). |
Amiga Elvira, a/o poeta nace ou faise? Polo que podemos enxergar en Elvira Riveiro xermolou xa na escola pero claro, nun claro conflito lingüístico… pero para ti a poesía foi coma unha reafirmación naquel idioma que infravaloraban, ou non?
A poeta faise, aínda que é certo que hai persoas que teñen talento(s) innatos (?) para certas cousas (escribir, cociñar, xogar ao póker, destruír vidas…). Máis ben a poesía foi unha vía de escape para intentar dicir o que non lograba coas cordas vocais e tamén unha forma de xogar moi libre e barata (na casa non tiña moitos xoguetes).
E aquí aparecerá Rosalía de Castro para dar unha vez máis luz, conciencia… sobre unha poeta novel coma ti…
Foi casual. Os meus pais xa vían que me dera por alí e o único nome de poeta que coñecían era o de Rosalía de Castro. Regaláronme Follas novas porque non sabían da existencia doutra ou doutro poeta. Cheguei a Rosalía así, polo seu nome coñecido. Aínda ben que non sabían da fama de Corín Tellado.
Pero trocar a Rosalía por Méndez Ferrín… Á conciencia de Rosalía sobrepúxose o superestrato ferriniano… a onde conduciron estas dúas conciencias poéticas?
A Ferrín cheguei polas lecturas no instituto. En primeiro lugar, a través do conto “Grieih”. Despois interesoume todo. E canto máis lía, máis me interesaba. Ambas lecturas supoño que constituíron unha base, un “fondo de armario” literario que despois, e simultaneamente, se foi completando con outras obras. Incido decote nos seus nomes porque, na miña etapa de formación como lectora, ambos tiveron a capacidade de abalarme, de revolverme, de non deixarme indiferente.
Que ten en realidade a poesía que te ten tan engaiolada a este xénero? Xamais probaches con outros xéneros literarios?
Teño escrito relatos, un pouco sen pena nin gloria. Supoño que me custa máis e me gusta menos escribir relato simplemente por unha cuestión de hábito. De hábito lector, máis tamén de preguiza. Dáme preguiza narrar. O que ten o xénero lírico, se é que aínda existe como tal a día de hoxe, é que (no meu imaxinario, polo menos) me permite unha maior liberdade, permíteme unha permanencia no caos sen sentirme incómoda e mais unha total indisciplina como investigadora, investigadora das historias que revela (ou non) o poema, quero dicir.
Todos os xéneros literarios teñen moita interdisciplinariedade con outras artes e falando da poesía, quizabes as máis próximas sexan a música e a imaxe… artes coas que convive a túa actividade lírica, ou non?
Ben, si… Ese contacto ou intersección entre artes, que ás veces se presenta como algo novo, rompedor, de vangarda… xa existía na literatura grecolatina ou nos cancioneiros galego-portugueses, por poñer un par de exemplos coñecidos. O feito de botar man doutras disciplinas consideradas artísticas ten no meu caso moito que ver con relacións persoais (con ilustradoras, con músicos…) e tamén co meu propio interese pola música e pola imaxe. Non se trata de descubrir a pólvora, desde logo, senón de xuntar materiais de diferente procedencia para darlle máis pulo e máis matices ao que escribo. Tampouco debería obviar que me parece evidente que procurar a simbiose de poesía con música, ou de poesía con imaxe, ou do que cadre en cada caso, ten un efecto directo na cantidade de público interesado na obra en cuestión.
E claro, aquí a internet cobra un peso moi importante na poesía, un xénero que a nivel editorial está a pasar por grandes problemas aquí en Galiza… Podería ser a internet o futuro máis inmediato do que até agora foi a poesía en libro?
O futuro é o libro, mais tamén a internet, os e-books, os recitais… Todo é futuro. Non creo que sexan soportes incompatibles e tampouco que (polo menos polo de agora) uns vaian matar aos outros. Os problemas que poida ter a poesía a nivel editorial penso que teñen que ver, non coa poesía en si, senón cun sistema editorial precario e dependente e, fundamentalmente coa educación en xeral e coa situación do idioma galego en particular. A verdadeira revolución non sería editar máis, nin máis poesía, nin facer máis recitais, nin… A verdadeira revolución para a poesía (e para o ser humano galego ou de Filipinas, tanto me ten) sería ter unha educación universal, pública e realmente de calidade. Ese debería ser o gran investimento de calquera país con ou (coma no noso caso) sen estado. Todo o resto, viría rodado (a poesía, a música, a ciencia, o equilibrio mental…)
Que nos poderías informar verbo do “visualobxectual”
Pois que foi un blog que mantiven durante algún tempo centrado na poesía experimental, que me tivo ben entretida un anaco e que me permitiu aprender bastante arredor deste ámbito. O seu ciclo pasou e a outra cousa; aínda que o meu interese non desapareceu (nada do humano me é alleo, que dicía o outro).
Pero claro, moitas das veces a música que iría da man dos teus versos non pode fuxir ao contido dos mesmos e daquela acharemos unha música dura, forte, non amábel…
Para amábel xa está a publicidade de vaselina… A realidade non o é para nada. A poesía tampouco ten por que selo. Nin a música. A dureza e a violencia forman parte de nós e tamén do que facemos, do que dicimos. Revelan unha incomodidade, un desacordo. Querernos sempre amábeis é querernos submisas.
Quizabes o teu compromiso con Galiza se vexa reflectido no teu compromiso coas “Redes Escarlata”, ou non?
O meu compromiso fundamental é intentar ser coherente co que penso e digo no que fago. Algo teño que me fai revolverme ante o que considero inxusto. E si, entre o que considero inxusto, está o desprestixio da lingua galega promovido desde diferentes frontes, moi especialmente desde as propias institucións que deberían defendela. Está tamén o clima de corrupción e pillaxe xeneralizado ou a destrución sistemática do territorio por diferentes vías. Tamén os privilexios duns poucos sobre a maioría. E todo iso ten que ver, claro está, co país onde vivo, coa súa necesaria independencia, mais ten que ver, ao mesmo tempo, con outros países e outras latitudes. Dese compromiso até as Redes escarlata vai unha trenza de unión co idioma, coa dignidade humana, coa independencia… á que debería engadir, coma sempre, as relacións humanas.
A mesma Rosalía de Catro dicía que “se eu non puden nunca fuxir ás miñas tristezas, os meus versos menos” e daquela os versos que saen dunha poeta comprometida coma ti tampouco poderán ser alleos á realidade…
Efectivamente. Podería dicilo doutro modo, estenderme ou adobialo, pero non hai máis: (r)escribo (en parte) o que me rodea, o que vexo, o que leo, o que ouzo, o que me revolve…
Tan esperanzada estás no noso futuro para dicires que nos pertence precisamente pola ignorancia que del temos?
A ignorancia é a dos outros. A dos que nos queren permanentemente de súbditas. A ignorancia deles é a que nos permite seguir avanzando, malia os plans de aniquilamento. Non teño esperanza, teño desexo.
No ano 2011 gañaches o “VI Certame de poesía erótica Illas Sisargas” coa obra Carnia Haikai. Poderiamos dicir que é nesta temática onde o subxectivismo poético acada o seu máis alto cume ou máis ben esta poesía moitas das veces é coma unha reacción da/do poeta cara algo que aínda semella tabú?
Carnia Haikai é un obxecto lúdico, un pequeno xoguete sexual, un divertimento que intenta achegarse a prácticas sexuais non heteronormativas de xeito festivo, elegante, e sen trabas. Na procura do gozar e do visibilizar.
Toda autora ou todo autor ten os seus fillos literarios preferidos que non adoitan coincidir cos do público e coidamos que a ti che ocorreu cunha obra titulada Biografía da multitude (escrita en conxunto con Silvia Penas) que acadara o “Premio de poesía Victoriano Taibo”…
Biografía da Multitude é unha filla rara por ser escrita xunto con Silvia Penas, pola que teño unha admiración e amor profundos. Unha filla rara por ser quen de escribir algo con outra persoa sen que nos teñamos tirado dos pelos ou rabuñado a cara. En realidade, xa teño dito algunha vez que os poemas, de entre os que teño escrito, cos que me sinto máis a gusto son os que conforman o conxunto Siberia, mon amour, que no seu día foron publicados na revista “Grial” e, máis recentemente, no libro colectivo Laranxeiras e limoeiros, que reúne escritoras/es ligadas/os á cidade de Pontevedra. Ben é certo que os mellores poemas aínda están por publicar (pinten aquí un sorriso incrédulo).
E falando desta obra poética, sempre nos chamou a atención o de obras literarias escritas por máis de dúas mans e máxime falando de lírica onde o eu da/do poeta quizais adquira unha dimensión maior…
Silvia e eu coñecémonos ben, querémonos moito, coincidimos nalgúns intereses literarios e de escrita… Foi unha especie de reto, movidas polas dificultades económicas (minimamente atenuadas pola concesión dun premio –medio, en realidade-) que saíu ben. De feito, pensamos moitas veces en repetilo, pero nunca se deu o caso finalmente.
Ah, pero tan mal está a nosa estrutura literaria para que dependa da difusión que o/a autor/a lles dea para chegar a todos os lados?
Ao meu ver, a/o poeta, en tanto poeta (escritora, facedora de literatura…, chámalle como queiras), debe ocuparse de escribir. De escribir ben. O seu compromiso debe ser coa linguaxe, co idioma que escolleu(?), con crear algo que contribúa ao avance do ser humano. A difusión é outra cousa. A “vida literaria” tamén. O que pasa é que ás veces, as/os poetas (ah, nós!, seres imperfectos e ególatras!) ocupamos o tempo en ir aireando por aí o gran libro que escribimos e beiras diso. E non é que o sistema estea mal (que o está), senón que hai pequenos illotes editoriais que non dan chegado alí onde deberían, alí onde son necesarios ou incluso reclamados. Iso tamén forma parte da singularidade do pequeno, do humilde e, por outra banda, está en relación directa co negocio da distribución editorial.
No ano 2013 a túa obra poética Corpos transitivos acadou o “XVII premio de poesía Avelina Valladares”. No mesmo prólogo da obra Iago Castro defínea como “unha expropiación da portavocía imperante, non se esgotan no silencio da espera”. Que voz quixeches erguer neste poemario?
É a voz dun suxeito colectivo non acomodado. Non estático, en parte por absoluta necesidade e en parte por determinación propia.
E tampouco poderiamos pasar por alto o teu discurso reivindicativo que pronunciaches na recepción deste premio, especialmente verbo da situación institucional actual do noso idioma…
Foron unhas palabras practicamente improvisadas no momento, e tendo moi en conta as autoridades alí presentes. Non vai comigo simplemente ser amábel, agradecer e sorrir. Aí fóra todo está caendo e algúns só pensan en encher os petos canto máis rápido, mellor… Se tes bulsa para acumular o ouro, cómprenche costas para aturar os paus, aínda que os meus paus sexan de goma neses lombos.
Hai un teu poemario moi curioso titulado PaLaBrAs BrAnCaS (finalista do “Premio Merlín”, “Premio Neira Vilas”) no que soamente empregas unha soa vogal, o “a”… o non emprego doutras vogais non puido ser unha restrición á hora do contido expresado ou máis ben foi unha licenza poética máis?
Desde logo, unha restrición si que é. Moveume, unha vez máis, o ludismo e o meu gusto pola literatura formalista. Creo que o desafío resolveuse dignamente.
Esta obra poética está máis ben encamiñada cara un público máis novo… É realmente complicado escribir versos para uns lectores máis novos e inicialos na lírica? E nestas obras non poderán faltar as ilustracións…
O difícil realmente é escribir e que o escrito mereza a pena de aquí a 10, 50 ou 100 anos. Iso si que é complicado. Polo demais, escribir tendo como público receptor as crianzas non é máis complicado nin máis fácil. Ás veces améntase o mito de que a rapazada é un público moi esixente. Entón como é? O público adulto non o é ou non debe selo? Sempre hai que escribir para público esixente. Que o tema se resolva ben xa é outra cuestión. No referente ás ilustracións, a verdade é que tiven moita sorte de que a editorial escollese a Fino Lorenzo para ese traballo, cuxas colaxes considero moi acaídas para os textos. Encantoume repetir despois con el n’As redes de Inés.
E xa que falas desta túa última obra poética infanto-xuvenil, As redes de Inés… unha poesía moi coidada para esas idades temperás combinando o lúdico co imaxinativo… pero sen esquecermos contidos didácticos tamén, non é así?
Pois, francamente, espero non terme deixado engulir polo monstro do didactismo n’As redes de Inés, porque é un libriño que me deixou bastante satisfeita. Se hai algo que detesto nas obras destinadas ao público infantil ou xuvenil é precisamente iso: dicirlles aos nenos/as que deben ser bos, solidarias, altermundistas, etc. Ás crianzas hai que atrapalas con boa literatura, non con horrísonas moralinas. E, claro, tamén me acuso de caer máis dunha vez nesas tentadoras e fáciles boas intencións. O caso é ir puíndo e ser autocríticas. Sempre (que se poida).