publicidade hoxe
Montse Fajardo - Cabecera

Montse Fajardo

Politóloga de formación pero comunicadora de vocación, a mellor carta de presentación que ten Montse Fajardo é a dozura e o orgullo co que falan dela as “súas matriarcas”. As páxinas do seu libro recollen as horas e horas de conversa que mantivo con estas dez mulleres, símbolo dunha época na que de non ser por elas, a historia de Galicia tería sido ben distinta. Son historias de fame, de medo, de dor, pero tamén de superación, de loita e de supervivencia. Son historias de mulleres que, coma Montse, aman a vida e as súas raíces.

Montse Fajardo

“Aínda hai xente que pode contar que pasou tanta fame que chupaba as mondas de plátano que atopaba tiradas”

 

Nome completo: María Montserrat Fajardo Pérez

Un lugar:  O vieiro de Ravella, onde a miña avoa empezou a falarme da guerra

Un hobby: Falar…nunha cea, no ascensor… tanto ten. Ata en soños!

Unha comida: Centoliño do Grove con pan de bolo

Unha virtude: Son moi transparente… o que ves é o que hai

Un defecto: Non son quén de contar ata dez e faríame moita falla

Un soño: Vai un incumprido: ser nai

“Matriarcas. Mulleres en pé de vida”, este é o nome do libro que ves de presentar. Non sei que resulta máis evocador Montse, se o título ou o subtítulo… Fálanos da túa obra, son dez historias diferentes, de dez mulleres tamén diferentes?

Espero que sexa máis evocador o título, porque o subtítulo é a única frase do libro que non é miña (risas). Púxollo o deseñador da portada, gustoume e deixeino…Pégalle ben ás miñas matriarcas, que como dis son moi diferentes entre si, polo seu traballo, o lugar onde naceron, mesmo a forma de ser, pero logo todas teñen en común unha forza especial para superar as eivas e sacar adiante aos seus.

Unha forza e un arranque dende logo especial. Escoller é complicado pero cal das historias é, digamos, a que máis che emocionou?

Teño moito aprecio por todas pero elas o saben…Carmen Meaños é o alfa e o omega de Matriarcas. O alfa porque a súa foi a primeira historia que tiven claro que ía ir no libro e tamén porque son as súas mans as que aparecen na portada. E o omega porque o seu é o último capítulo… o único que escribo en primeira persoa porque se en todos quixen “desaparecer” e non quitarlles protagonismo ningún a elas, este é case unha tradución literal da charla coa “Carrilla”.  Quería transmitir ao lector a emoción que sentía eu cando Carmen me contaba como foron a buscar ao seu pai, aquel aciago 36, cando ela durmía aos pes da cama, como a súa nai toleou tras atopalo tirado na rúa cun tiro na cabeza… ela nunca na súa vida deixou de contar aquilo. Era unha muller moi valente que nos deixou este verán. A única das miñas Matriarcas que xa non está…

Sen dúbida toda unha homenaxe. Cómo xurde este libro, por que decides escribir “Matriarcas”? Cal foi o detonante que che fixo poñer en marcha este proxecto?

Cando traballaba na prensa diaria, entrevistei a Carmen e pensei “esta historia non pode quedar no esquecemento… debería de escribirse un libro”. Logo coñecín a outras mulleres marabillosas e pensei que contar as súas pequenas historias de cotío ía servir para coñecer mellor unha Galicia marcada por unha guerra que o noso país non viviu porque aquí o alzamento axiña triunfou e non houbo trincheiras, pero que padeceu, penso, dun xeito especialmente virulento…

“Esta historia non podía quedar no esquecemento”

Foi o matriarcado o sistema que sostivo a sociedade galega da posguerra? Que tería sido de Galicia sen mulleres coma estas?

Nas charlas que fixemos este último ano arredor de Matriarcas sempre digo que eu penso que nesa longa posguerra Galicia foi máis matriarcal que nunca.Moitos homes estaban embarcados, fuxidos, mesmo mortos (só en Vilagarcía mataron a máis de 60), ou simplemente as economías eran tan precarias que os dous membros da parella tiñan que aportar cartos á familia, que ademais acostumaba ser numerosa… Así que a muller traballaba, coidaba a casa, a horta e por suposto aos nenos pois é ben  difícil atopar a un home de posguerra que tocase un cueiro. E para rematar, os traballos femininos eran especialmente precarios, na miña zona por exemplo, facían xornadas interminables na conserva dende que eran unhas nenas, sen contrato, sen horario, por un soldo mísero e sen saber se ao día seguinte te ían chamar ou non…

Pero malia ser o piar do sistema social, seguían estando totalmente na sombra, os postos de poder estaban reservados para os homes. Segue persistindo ese machismo na nosa sociedade?

Montse FajardoIso tamén o aclaro nas charlas, cando digo que Galicia era moi matriarcal non quero dicir que lles deixasen mandar a elas… E sempre engado: Aínda non nós deixan agora! O que quero dicir é que nunha economía maltreita o traballo feminino foi moi importante para sacar adiante ó país. Foino na posguerra e sempre. Pero agora chega a crise e penso que, en xeral, afecta de xeito máis duro á muller que aos homes. Se non hai traballo para os dous membros da parella parece que é moito máis importante que o atope el… o goberno desbota a Lei de Dependencia e, quen queda na casa coidando ó maior, ó familiar impedido? A muller. Por non falar de como nos afecta calquera política que supoña incrementar o custe da gardería ou do comedor escolar…

“Foi a miña avoa a que me meteu o verme de contar historias”

O libro está dedicado a túa avoa Pepita, unha matriarca tamén? Ela foi unha das chamadas viúvas de vivos. Unha muller que pasou tamén moito medo porque o teu avó estaba afiliado á CNT…

Si. Conto no limiar que foi ela quén me meteu no corpo o verme de contar historias cando sendo eu ben pequena empezou a falarme da guerra, da veciña á que lle mataran a un fillo que tiña agochado no armario, da muller que o delatara, do  que sentía ela cando escoitaba pasos achegándose á súa porta por temor a que esta vez viñeran a buscar ao meu avó, que como dis era mariñeiro e non precisamente de dereitas. El andaba embarcado e con cinco fillos o soldo non chegaba así que, ademais de coidalos soa durante as largos meses de marea, tiña que facer traballos, como a maioría das mulleres, ben precarios. Por exemplo, foi estibadora do sal no porto de Vilagarcía onde, dende hai anos, só fan traballos de estiba os homes pola dureza física que supón.

Son historias das que nalgúns casos, custaba moito falar, atopácheste con ese “silencio” durante a recompilación de información?

Pois mira, teño que recoñecer que non, qué todo o contrario. Matriarcas recolle dúas historias directamente relacionadas coa represión: A de Carmen, da que xa falamos, e a de Amalita, que perdeu ao seu irmán cando os falanxistas lle prenderon lume a casa na que estaba agochado xunto a outros tres loitadores republicanos, entre eles unha muller: Pilar. En ambos casos, o que atopei foron moitas ganas de falar, de contar a historia, de que non se esquecese, de que se recoñecese que os seus non eran uns roxos delincuentes como durante décadas tiveron que soportar escoitar. Que eran uns heroes da liberdade. Agora estou preparando outro libro sobre a represión e si é verdade que ás veces atopas a familiares de vítimas que queren esconder que o seu pai, ou o seu avó andaba metido en política ou que mesmo o reproban… que non entenden que eu lles fale deles como se fosen heroes. Ou netos que che din que non molestes a súa nai con estas cousas a estas alturas… Pero son os menos, a verdade, polo xeral a xente é marabillosa, abre as portas da casa e do corazón e esta desexando falar do que pasou como homenaxe aos seres queridos que perderon.

Montse FajardoComo foi o proceso de escritura? Cando comeza e cantas horas de conversa e máis conversa pasaches con cada unha destas mulleres?

Buff, pois tardes enteiras. Tantas que hai casas nas que agora síntome como na miña propia: na de Waldina, á quen non coñecía e que agora, de verdade, quero como se fose avoa miña tamén. Ou a de Delia, a miña parteira de Moraña… E por suposto, aínda que ela xa non está, na de Carmen, a Carrilla. Foron moitas horas de charla, e logo tamén moitos ratos xuntas presentando o libro, indo de instituto en instituto… este libro tróuxome tantas alegrías que estarei en débeda con cada unha de elas eternamente.

“Representan moi ben a todas as galegas dese tempo”

Haberá moitas mulleres, e homes tamén, que se sintan moi identificados con estas historias, son historias do común…

Penso que, se algún mérito ten Matriarcas, é ese: que calquera pode recoñecer nas historias o que lle pasou á súa nai, á súa veciña… Sacando á xornalista Tareixa Navaza ou a Pilar Osorio, que foi unha das primeiras mulleres que representou a España en foros europeos, as miñas matriarcas son mulleres descoñecidas, que precisamente por non ser ás máis significadas da súa época representan moi ben a todas as galegas dese tempo.

Ademais hai que ter en conta que o momento para escribir un libro coma este era agora, a matriarca máis vella ten xa 104 anos nin máis nin menos. Deberíamos aproveitarnos máis desas historias que aínda temos entre nos?

Iso é exactamente o que sempre penso, sobre todo á hora de rescatar as testemuñas directas da Guerra Civil… Que alguén te poida contar o que pasou en primeira persoa é un luxo que non vai durar sempre. De feito, a principios deste século fixen para o xornal algunha entrevista de vítimas da represión que xa non podería facer agora…Por iso, como ti dis, eu intento aproveitar este luxo que temos e ando polas casas da miña vila dándolle a lata a calquera que cumprira os oitenta, muller ou home!

Claro que agora grazas a Delia temos o segredo para pasar da centena, non? Como era… Ter fillos pero non ter home?

Hahahaha! Iso di ela si. Un día deses que xa acabaramos o seu capítulo e estaba na súa casa cebándome de rosca e bombóns, pregunteille que como fixera ela para vivir máis de cen anos. E dixo que había que levantarse tarde (fartouse a pobre de madrugar toda a vida), botarlle un groliño ao café e ter fillos sen ter home porque ela tivo dúas fillas pero nunca casou. Delia foi un deses grandes descubrimentos que me regalou Matriarcas. Téñolle moito, moito cariño.

E agora poñéndonos serios. As historias que contan estas mulleres son historias moi duras, de anos nos que en Galicia se pasou moita necesidade. Tes comentado nalgunha ocasión que incluso che da medo ver que algunhas das cousas que se ven hoxe en día nos xornais poderían terlle pasado as túas matriarcas…

Sempre insisto neso, si. En que cando empecei a escribir este libro pensei que sería un mero paseo pola historia e agora dame medo ver como algunhas das cousas que lle pasaron ás miñas matriarcas, e que pensabamos que estaban superadas, están volvendo a pasar: familias que pasan fame, que quedan sen casa… ou que non poden permitirse un bo tratamento médico. Da medo de verdade. Parece que non damos aprendido…

A acollida do libro está sendo moi boa, e de seguro que o seguirá sendo, pero o teu obxectivo está cumprido xa dende o momento en que fixeches realidade o soño dunha das súas protagonistas. Como foi ese momento no que voltas a casa de Carmen Meaños con Matriarcas nas mans?

Montse FajardoFoi un dos momentos máis especiais que me deu o libro, e mira que é difícil escoller porque me deu centos…pero ese non o esquecerei nunca. Sabes que pasa? Que houbo un momento que pensei que Matriarcas nunca vería a luz. Primeiro tiñamos unha axuda do bipartito, despois ía facelo cunha editorial pero nestes tempos todo foise torcendo e pensei que non ía ser quén. Ata que uns amigos me dixeron, e cal é o problema de editalo ti? E así foi… pero Carmen fora a primeira entrevistada e pasaran catro anos!!! Así que supoño que ela tampouco tiña moitas esperanzas. Cando cheguei a súa casa, co libro na man, con esa portada tan bonita coa súa foto, coa historia do seu pai aí ben clariña púxose a chorar e dixo: “Agora xa está, xa todo o mundo vai saber o que lle pasou ao meu pai. Xa podo quedar tranquila”. De verdade, aínda que non se chegara a vender un só exemplar, só por escoitala dicir iso, todo tería valido a pena. E agora que ela xa non está, cada vez que falo de Matriarcas son eu a que conta “a todo Dios que me quera escoitar” como ela dicía, o que lle fixeron aos seu pais….

Ademais, outro obxectivo que non quero pasar por alto é o que respecta á concienciación. Esa chamada de atención á sociedade para que non pense que tódolos dereitos que temos neste momento estiveron sempre aí. Para que recordemos que custou moito conseguilos…

“Agora todo o mundo vai saber o que lle pasou a meu pai”

Iso é. Vou aos institutos e penso: estes rapaces igual pensan que pasar fame ou non ir á escola porque tes que traballar, ou non poder ir ao médico sen ter cartos son cousas que pasan no Terceiro Mundo, que aquí pasaron séculos atrás. E non, aínda hai xente, como Rosario, que pode contar en primeira persoa que pasou tanta fame que chupaba as mondas de plátano que atopaba tiradas na rúa. Ou que andaba quilómetros descalza, con trece aniños, para levar peixe de aldea en aldea, e choraba por non poder ir á escola. Que quedaba sen aforros se un fillo enfermaba… As xeracións que nos precederon loitaron moito por acadar uns dereitos que legarnos e que nós estamos deixando que nos quiten sen case inmutarnos. Se este libro serve como chamada de atención para ter moi claro a onde non queremos regresar, sería estupendo. 

E para rematar, falemos de futuro Montse. Haberá entón máis libros de Montse Fajardo? Algún proxecto en mente?

Pois como dixen antes estou inmersa no rescate de biografías de represaliadas e represaliados da guerra. Interésame sobre todo, como pasou con Matriarcas, as pequenas historias da xente do común. A veces falamos de que no 36 un home apareceu morto na cuneta e xa está, como se aí acabara a historia. Para min case empeza… porque como pasou con Carmen ou Amalita, ese home deixa viúvas, orfos… un drama que non fixo máis que empezar. Quero rescatar as historias desas familias, non só dos mortos, tamén de mestres apartados do seu traballo, de mulleres rapadas…e neso estou. Nun dobre proxecto: por un lado, un libro que recolla algunhas desas historias que se agochan espalladas por Galicia e por outro,  un segundo traballo que recolla todo o que poida rescatar da represión na miña vila: Vilagarcía. Para este último teño a sorte de contar con Margarita Teijeiro, que foi a precursora da memoria histórica na miña cidade e que ten a xenerosidade de compartir comigo todo o seu arquivo de documentos, gravacións… un verdadeiro luxo. E se alguén quere contar algo da súa familia, do seu amigo…aquí estou, ansiosa por escoitalo.

Montse Fajardo

Por: Úrsula Lorenzo Ruibal
Publicado o 31 de Xaneiro do 2014 | 1:56 p.m.

Outros temas de Encontros coa Cultura