publicidade hoxe
María Canosa: a poeta que escoita roncar o mar - Cabecera

María Canosa: a poeta que escoita roncar o mar

maria-canosa-xunto-ao-mar

María Canosa (Cee, 1978) é unha das autoras que configuran unha excepcional promoción deste primeiro cuarto do século XXI da nosa literatura, no que atinxe especialmente á literatura enfocada cara ás xeracións máis novas, xa sexa narrativa xa sexa lírica. En poesía destaca a súa obra Ronca o mar, obra que se fixo acredora ao “XV Premio Avelina Valladares de poesía”.

Amiga María, por que comezaches a escribir… por xenes hereditarios, por necesidade, por arte, por odio á “folla en branco”?…

Por unha mestura de todas esas cousas. É complicado dicir por que comecei a escribir, porque xurdiu cando era tan nova, que nesas idades todo flúe por pura intuición… así que case é mellor explicar por que comecei a escribir e por que continúo a escribir.

Con tres anos, inventaba poemas, que obviamente, non podía escribir, porque non sabía. Eran poemas moi curtos, de apenas tres ou catro versos. Algúns andan nun caderno recollidos por meus pais… Así que debeu ser por xenes hereditarios e por necesidade… quizais tamén por arte, pois aquilo que eu contaba parece que soaba mellor en verso… Tamén por non ter medo á folla en branco.

Isto si foi moi importante nos primeiros anos. Tiven a sorte de que miña nai escribía, por iso eu sentía a actividade coma algo natural. Non me causaba un trauma botarme a escribir. Coma quen fai pan ou empanadas na casa… a masa para esa xente non ten segredos, non lles dá medo enfrontarse a iso. Pois a min o mesmo co papel en branco.

Agora continúo a escribir por necesidade. Por necesidade de contar e de achegar unha voz máis á nosa literatura… porque hai moitas voces, e para crear lectores, o mellor que se pode ofrecer nunha literatura son voces. Distintas, diferentes, con matices propios… para que o receptor elixa. Así que tamén é por compromiso, co que sinto “meu”, a miña cultura. É por iso tamén que o papel en branco comeza a impoñer respecto. Son consciente da responsabilidade que iso leva consigo. Pero polo de agora, poden máis as ganas e a forza que o pudor.

Costa da Morte… dous termos moi rechamantes. Que é para ti esa “Costa da Morte”? E para a túa obra literaria?

A Costa da Morte é a miña raíz, o que e como son. O referente inmediato. Un xeito de entender a vida, mirando cara ao mar. É refuxio, tamén. E aprendizaxe continua…

Buf! É tantas cousas, que resulta complicado definilo. Cada persoa é en gran medida, as súas experiencias, así que eu son, nunha porcentaxe moi elevada, o que a Costa da Morte me deu e me fixo vivir.

En cada obra un vai vertendo anaquiños de si, polo que é imposible que esa Costa da Morte non apareza en cada recuncho. Ata que punto inflúe… pois non sabería precisalo. Pero se ben é certo que hai obras ambientadas noutros lugares, estou convencida de que a maneira de miralos e deixarse influír por eles na historia ou nos personaxes mesmos, está determinado porque quen os ve é alguén que viviu nesa Costa da Morte.

Por que o mar, o nacer onda el, pode marcar tanto a unha persoa á hora de escribir?

O que é certo é que as persoas que viven no mar e no interior teñen carácteres ben diferentes. As condicións vitais dos pobos, das xentes, marcan o desenvolvemento desas sociedades. Non sei para os demais, pero para min é moi complicado escribir dentro dunha burbulla, illada do mundo, allea a todo… a min pódenme os sentimentos, aínda que non sexa dunha maneira explícita, polo que todo o que vivín ao carón do mar acaba reflectido non só no que sinto, insisto, tamén no que son.

Escoitar relatos reais de afogados, desaparecidos, barcos embarrancados, afundimentos… acaba por marcar a unha persoa.

Teño un amigo que, coñecedor da miña paixón polo mar, me di que el prefire os ríos porque son dos lugares por onde pasan, e o mar, é de todos. Pero eu non o creo así. O mar é todo o que ten, o que trae, pero tamén a onde e como chega. Non se pode comparar unha praia do Sur cun acantilado da Costa da Morte. A temperatura, fría… esas ondas ameazantes… esa sonoridade que deixa eco por onde pasa… Esa mestura de fermosura, medo e respecto… iso é diferente en cada costa.

maria-canosaCando ti estabas a dar os teus primeiros pasos literarios xurdiu o “Batallón Literario da Costa da Morte”. Que supuxo para ti este movemento?

Foi unha época moi fermosa, moi activa. Supuxo decatarse de que non camiñabas soa, senón que había unha morea de xente espallando palabras e sentimentos canda ti, e facéndoo da maneira máis natural, que era o que me gustaba a min de todo iso. O lirismo mesturado polas rúas, nos colexios, nos bares…

Unha vez Bernardino Graña ao lle preguntar unha alumna por cáles eran os temas da súa poesía, respondeu “O mar e amar”. Xa sabemos o que representa o primeiro para a túa obra… mais, e o segundo?

Hoxe vai de amigos. Outro deles dime que se me tivera que definir, diría de min que son palabras e sentimentos. Pois iso, son sentimentos. Sen eles, estaría perdida. Digamos que me pode moito o corazón. Hai momentos nos que quixera que non fose así, porque se sofre moito, moitísimo. Pero tamén é certo que é moi gratificante. Sentir unha aperta, un bico, o aire que che azouta a cara, o mar que te molla, o sol que quece… todo iso é amar.

Por moito que teñan que ver entre si a enxeñaría e a literatura, que supón maior pracer para ti, acabar o deseño dunha obra de enxeñaría ou o enxeño e remate dunha obra literaria?

Son sensacións difíciles de comparar. Rematar unha obra de enxeñaría é poñerlle punto a un esforzo conxunto de moita xente, e de moitos anos de estudo, e de moitas disciplinas que se unen. É a satisfacción do traballo rematado, do deber cumprido… e tamén a frustración ás veces de non ser totalmente libre para facelo doutro xeito, sempre suxeito aos presupostos.

O proceso de creación literaria remata nunha exposición ao lector, nun espirse e expoñerse aos demais. Que teñas máis ou menos medo depende moito do tipo de obra e do xénero, e tamén do satisfeito que quedes ti mesmo co resultado final. Hai obras que só as escribo para quitarme de enriba iso que me molesta… e sei que xamais van saír do caixón. Aí sinto un alivio grande. Outras veces é ansias porque as lea outra persoa e che diga que pensa delas… Unha obra literaria unha nunca sabe cando a acaba… Para min é un pracer manter encontros nos colexios, porque os rapaces xa “machacaron” o libro, a historia, os personaxes… e teste que enfrontar ás súas críticas, obxeccións, frustracións… A obra segue medrando… Eu aprendo moito deles, e os meus libros, tamén.

Enxeñaría, literatura, medios de comunicación escrita e audiovisual… Con que apartado destes te sentes máis a gusto? Poden complementarse entre si? Que bebe a túa obra literaria dos outros apartados?

Por suposto, non son excluíntes para nada. Os que máis próximos están dos que me citas son a literatura e os medios. O xeito de falar nun e noutro caso veñen estar unidos polo mesmo fío condutor. As ideas, as expresións, o modo… tamén é o mesmo en ambos casos, aínda que as obras poidan ser de ficción, sempre hai un fondo de realidade, e eu sempre son eu enfrontándome á vida, e isto é invariable na literatura e os medios.

No caso da enxeñería, esta inflúe moito na maneira de estruturarse. Na carreira o que máis aprendín foi a non terlle medo a enfrontarme a distintas disciplinas (estudamos física, álxebra, cálculo, leis, historia…), e a estruturarme en todos os casos. Moitas veces a prescindir de todo o que non é absolutamente indispensable… simplificar… E iso acaba por reflectirse na túa personalidade e tamén na túa forma de facer ou contar as cousas.

Yolanda Castaño moitas veces é máis recoñecida por ter sido presentadora de “Cifras e letras” (Verbas van) que pola súa xenial obra literaria… Nunca te paraches a pensar que o mesmo che podería ocorrer a ti tras relevala no 2011?

A televisión, por suposto, é unha ventá cara ao mundo, que te fai máis visible. Ás veces a xente peca de falta de curiosidade e non sabe quen é nin a que se dedica esa persoa que lle fala do outro lado. Pero se en todo este tempo houbo alguén que se preguntou quen era eu, e investigou, e leu algo da miña obra… benvido sexa!

Con todo, non me considero moi mediática. Ser visible, con todo, sería moi bo para a literatura en xeral.

Neste programa convivides unha escritora, un humorista e un físico… É esta a mostra de que as ciencias e as letras non están tan afastadas e que o humor non está rifado con ningunha das dúas?

Nin o humor está rifado con ningunha delas, nin entre elas tampouco! Iso si que me gustaría transmitilo e axudar a derrubar fronteiras entre as ciencias e as letras. Precísanse moito unha doutra! Por outra banda, eu creo que o éxito do programa está precisamente na naturalidade, na boa disposición ante as dúas bandas, e no carácter divulgativo do mesmo. O bo humor axuda en calquera faceta da vida.

Deberían os nosos medios de comunicación fornecer unha maior presenza de espazos culturais e divulgativos no noso idioma como contribución á súa normalización?

Non estaría nada mal. Ás veces teño a sensación de ser invisible, de estar escribindo para un grupo moi reducido de persoas… Certo é que eu non son das que faga moita auto-promoción, pero considero que si hai outras canles para facela, e que ademais é preciso. Achegar a cultura á xente é absolutamente necesario. Porque a cultura está nas rúas, por moito que ás veces non nolo pareza. Boto moito de menos a proximidade da cultura á sociedade. Está ben que exista unha cultura de elite, claro, pero esta non pode existir se non hai previa unha cultura base. E esa é precisamente na que teñen que traballar os servizos públicos para mantela, promocionala, apoiala… A visibilidade dos artistas é moi importante. A presentación dos mesmos de maneira natural e espontánea… iso axudaría moito á súa normalización.

O feito de que a túa primeira obra literaria Bramido maino vise a luz o mesmo ca ti no verán pero que no caso da obra nun verán “chuvioso e gris” foi algo simbólico e significativo ou máis ben unha circunstancia puntual superada polo teu éxito literario posterior? E non esquezamos que ademais esta obra se xerou precisamente por esa circunstancia atmosférica…

Foi unha circunstancia, unha casualidade. Eu escribo ao longo de todo o ano, de maneira irregular, pero constante dentro deses impulsos. Se non escribo moito, fágoo pouco, ou leo, e aprendo, e penso, miro, observo… son maneiras de escribir, na cabeza ou no papel. Tomo notas, ás veces simples frases… pero está constantemente aí, coma un fío tirando dun novelo que ao final acabará por saír.

Si, o clima foi o culpable de que escribise esa primeira novela, a desculpa final para sacar fóra as historias que eu levaba dentro nese caso. Pero as circunstancias propias para escribir unha nunca sabe a priori cales van ser: unha ledicia, un desexo, unha desgraza… O detonante acaba por estourar, sexa cal sexa.

Por que sempre que falamos con poetas contemporáneas lles temos que aludir á revista “A festa da palabra silenciada”? Non cres que, debido ás múltiples voces femininas que configuran o panorama poético galego actual, a función desta senlleira revista está máis que xustificada?

A verdade é que non entendo moi ben a pregunta. A festa da palabra silenciada foi un oasis nun momento no que era moi complicado abrir a ventá que esta revista ofrecía. Cando eu a coñecín, sendo unha nena, nin sequera era consciente da súa importancia, iso funo aprendendo co tempo. A súa función, polo tanto, está máis que xustificada.

Se o que me preguntas é se aínda segue sendo necesaria, diría que si. Todas as oportunidades, máis ca nada as ofrecidas a grupos en desvantaxe, son benvidas. Serven para valorar o que temos. O problema xa non é o panorama poético, cheo de voces femininas, como dis, o que temos que coidar é o valor e respecto que se lle dá a esas voces. Dar visibilidade é o primeiro paso.

A túa é das poucas colaboracións que lemos en “La voz de Galicia” no noso idioma… Houbo nalgún momento intentos de que colaborases en castelán? Que pensas cando ves colaboracións xornalísticas en castelán de persoas que se deron a coñecer precisamente por comezaren a escribir en galego?

Agrádame moito esta pregunta, porque en xeral, somos máis proclives a criticar que a valorar. É certo que o espazo de opinión na nosa lingua é moi reducido, pero cando a min me propuxeron colaborar nel, ninguén me preguntou en que idioma o desexaba facer. Nin eu preguntei tampouco. Creo que por ambas partes estaba claro cal sería a lingua a empregar. Xamais, xamais, faltou a primeira vez que me pediran unha colaboración en castelán. É máis, algunha vez, na que se nos pediu a varios colaboradores unha mesma opinión sobre un tema, sempre que o tema foi proposto en castelán, recibiron o meu artigo en galego, e nunca ninguén me dixo nada. Respecto absoluto.

Imos á segunda parte da pregunta. A decisión da lingua de expresión é unha opción totalmente persoal. A miña é escribir en galego. Quen decida facelo en castelán, eu non o vou xulgar. Gustaríame tanto que a xente respectase a lingua que emprego, que eu son a máis respectuosa con aqueles que deciden non empregala. Outra cousa sería que esa xente a menosprezase, infravalorase ou desprestixiase. Por aí non paso. Pero se o fan dende o respecto… quen son eu para dicirlles nada? Cada quen ten conciencia, e responsabilidade.

Que sentiches ao teres nas túas mans a túa primeira obra literaria sendo tan nova?

É unha sensación que non esquecerei nunca. Cando o carteiro deixou o paquete na casa, cos libros dentro… non podía nin abrilo. Sentía uns nervios tremendos, e algo de medo. Cando rompín a cinta, e os vin alí… era como un soño feito realidade. Aquí están! E respirei fondo.

O primeiro que collín, tíveno na man un anaco… o tacto era especial. Logo abrino, pasei moitas follas seguidas e ulino. Encántame o olor dos libros novos.

Aínda que non con tanta intensidade, é unha sensación que se repite con cada libro novo. Volvo lembrar sempre aquel paquete de correos que chegou á casa.

maria-canosa-asina-libros-foto-de-alba-rodriguezEscribir para lectoras e lectores de pouca idade supoñemos que supón un reto e ao mesmo tempo un respecto… Como consegues conectar con este tipo de lector sen lle quitar o gusto pola lectura e ao mesmo tempo mergullalo na trama? E á hora de elixir un tema?

Escribir para nenos impón respecto, por moitos motivos. Eles son o noso futuro, e potenciais lectores. Buscar un tema que lles guste para que se acheguen aos libros, é complicado, pero moito máis o é desenvolvelo ao seu nivel. Hai que deixar atrás moitos prexuízos para volver converterse nun neno, ter esa inocencia nos ollos e no corazón, e a imaxinación en cada poro da pel. Non é sinxelo. É espirse, tamén, en certo modo.

A estrutura é especial. Sinxela, con frases comprensibles, pero sen repetir vocabulario, e dispoñendo retos tamén. Por que non usar palabras que descoñecen? Polo contexto quizais xa descubran o seu significado, e senón, preguntarán. Pero isto hai que dosificalo. Os nenos son moi listos! E debemos escribir para eles tendo isto en consideración. Coas lecturas tamén medran, descobren, aprenden… Conxugar todo isto e vestilo de fantasía, ilusión, maxia… require de moito coidado e traballo.

Dáme moita mágoa que non se lle dea á literatura infantil o valor que merece. Non é un subxénero. É un xénero, con maiúsculas.

E xa non digamos á hora de crear versos para estas idades…

A poesía imponme moito, para calquera idade. Para maiores porque é tan íntima… que descubrirse así ante o mundo… hai que botarlle valor! E para nenos, véxoa tan necesaria! Se xa é difícil que os nenos lean, non digamos poesía. Quizais porque a concepción clásica da poesía, que é fermosísima, non era tan intuitiva para os nenos. O que eu pretendo cando escribo poemas para cativos é precisamente esa proximidade. Que os pequenos saiban que a poesía está arrodeándonos en cada recuncho da nosa vida. A poesía é pechar os ollos, e sentir, no máis profundo. Iso é poesía. E para os nenos, a poesía ten que poder tocarse case coas mans, que é o que lles gusta a eles, a comprensión das cousas, dos versos, dos poemas. Gustaríame que tivesen aprecio á poesía, por sentila natural.

E claro, este tipo de obras case piden obrigatoriamente ilustracións como complemento…

Por suposto! Canto máis pequeno é o lector, máis demanda de imaxes que o acompañen. De feito, o traballo de ilustrador-escritor vai moitas veces parello nestes casos. Eu teño creado álbums ilustrados case en conxunto co ilustrador. Con máis de un me teño sentado para debater a frase: e que facemos? E a partir de aí, tirar do fío, e construír unha historia, entre os dous, definindo que contar, como, con que personaxes…

É un proceso fermosísimo, porque a ilusión de un e de outro acaba contaxiándose.

En Pasen e miren empregaches o máxico mundo do circo pero especialmente co protagonismo dos animais… Será esta unha maneira máis de sensibilizar ao lector máis novo?

Pasen e miren ten un proceso creativo moi curioso. Naceu ao revés.

Explícome. Nesta ocasión Dani Padrón, o ilustrador, amosoume nunha das nosas xuntanzas unha serie de debuxos que tiñan unha temática común: o circo. A verdade é que me encantaron. Algúns traían o título da imaxe xa posto… títulos que me encantaban, porque tiñan esa chispa que teñen os debuxos do propio Dani.

A sorpresa foi cando me dixo: son teus. Fai o que vexas con eles. Créalles un circo. Un circo no que estean a gusto, porque todos eles queren vivir no circo…

E así foi como comecei a imaxinar as súas historias.

Cando os libros nacen a través das ilustracións (non é o primeiro experimento que fago así), boto horas mirándoas, ata que unha luz se acende na cabeza, unha pequena idea do que podería acontecer… daquela comezan a nacer máis e máis ideas… e vanse amoreando na cabeza… e teño que comezar a escribilas.

E así fun imaxinando un circo no que todos os seus integrantes estivesen nel por vontade propia. Iso era algo que tivemos moi claro tanto Dani coma min dende un principio. Foi a única mensaxe que provocamos. O resto… foise creando. Pero o que si é certo é que un inculca os valores que ten interiorizados en cada texto que fai, dunha maneira máis explícita ou menos, pero ao final… acaban por saír.

portada-ronca-marSabemos que por algún baúl da casa anda algunha que outra novela “para adultos”. Que lle falta para brincar fóra e deixar de ser soamente túa?

Hahahahahahahahahaha!! Supoño que unha editorial á que lle interese. Ou simplemente que pase o tempo suficiente para poder lela como lectora antes de amosala por aí adiante… Ás veces necesito poñer distancia entre eu e os textos para valoralos con maior obxectividade. O proceso da escrita e posta a proba non sempre é inmediato. Cada traballo require o seu. Hai algúns que piden un “agora”, e outros, un repouso.

A túa xenial obra poética Ronca o mar comeza co verso “Ronca o mar” e remata co de “continúa a roncar”. Pois nós tamén imos rematar a entrevista facendo algo semellante falando dela: até que punto escribiches esta obra mirando cara ao mar roncador da Costa da Morte para mesturar o contido co fonosimbolismo omnipresente? Será esta obra unha homenaxe ao respecto e amor que sentes por esa Costa da Morte?

Ronca o mar escribino case dunha sentada. Non lembro o lugar no que o fixen, pero si a época. Unha época de cambio, no que tiña un zunido constante dentro, buscando o seu lugar. Un murmurio incesante que me inquietaba. Era coma un mar interno, sempre en movemento, sen acougo… un cambio de etapa na vida.

E que fago eu cando necesito pensar, acougar, pousar os pés en terra? Pois ir ao mar. Mirar o mar. Sentir o mar. Escoitar o mar. Que é coma escoitarse a un mesmo, por dentro.

Non sei ata que punto o escribín de cara a el. Pero si é certo que, metaforicamente, xamais estou de costas ao mar, sempre de fronte. Vendo, observando, sendo consciente do perigo que poden ter as cousas fermosas.

Se estaba na casa, ou lonxe, ou vía o mar ou non… non o lembro. Pero a sensación de telo falándome día e noite, si estaba aí, por iso a sonoridade, e o seu roncar. E como nunca deixamos de evolucionar, e sentir, o mar, sempre o fará… continúa a roncar.

maria-canosa-mirando-ao-mar

Por: Carlos Loureiro Rodríguez
Publicado o 3 de Decembro do 2014 | 11:34 a.m.

Outros temas de Encontros coa Cultura