Inma López Silva: “a experiencia vital é a que nos nutre como artistas”

Inma López Silva (Santiago de Compostela, 1978) é profesora na Escola de Arte Dramática en Vigo. Escritora especialmente de narrativa destacou pola súa precocidade xa que con 19 anos coa obra Neve en abril resultou gañadora do “Premio Rúa Nova”, á que seguirían obras como Concubinas (Premio Xerais, 2002), Memoria de cidades sen luz (Premio Blanco Amor, 2007) até chegar á súa ultima publicación, Maternosofía.

Amiga Inma, cómpre dicirmos que de súpeto nos estraña que dunha filóloga especializada na nosa dramaturxia ao final aínda non saíse da súa pluma unha obra teatral (cando menos publicada)…

Resúltame tremendamente difícil escribir teatro, quizais porque ao telo como obxecto de estudo, son excesivamente crítica, ou quizais porque non me resulta cómodo situarme nel desde un punto de vista creativo. En todo caso, a capacidade de síntese, de limpeza dos conflitos e de concentración da acción son esixencias teatrais que se contradín co exercicio da narrativa, ao que tendo de forma natural. Con todo, quizais algún día…

Desde logo que ser profunda estudosa de teatro nada ten que ver coa arte escénica -ti mesma recoñeces que non posúes talento escénico- pero xamais te viches participando na posta en escena dalgunha obra teatral?

Coma case todos os nenos, fixen teatro escolar, claro, e o meu contacto coa Profesión escénica condúceme, cada vez máis, a ter propostas de participación no lado creativo, si. Seguramente en breve me anime, pero non como actriz.

Por que cres que pasa máis desapercibido o gran momento que está a pasar o noso teatro, cando menos a nivel de produción? Claro que o de ser levado á escena xa é outro cantar…

En xeral, o teatro non é unha arte maioritaria en Galicia, e sobre ela pesa, dunha maneira tremenda, a forte filoloxización dos discursos que dan moita máis importancia á literatura. Evidentemente, o teatro galego non é a súa literatura dramática, que ten os seus propios problemas, e o lado escénico, que realmente o define, sufriu dunha forma moi notábel esta crise noxenta. Mais a profesión teatral galega está afeita a resistir, malia todo. Esa Profesión teatral a miúdo constrúe os seus propios textos para traballar en escena, adaptados ás súas necesidades, circunstancias e intereses artísticos, que non sempre coinciden cos dos nosos dramaturgos. Quizais por iso hai unha certa distancia entre produción dramatúrxica e produción escénica.

Hai algo que nos está a abraiar e é a precocidade con que se están dando a coñecer autoras e autores na nosa literatura contemporánea… (Yolanda Castaño, Berta Dávila, ti mesma…) Cal pode ser a causa? Pode ter influencia a presenza da nosa lingua e literatura no ensino?

En todos os contextos normais hai e houbo autores precoces… Por que non no noso?

Que ocorreu para que a túa obra Neve en Abril tiver que permanecer sen publicar seis anos a pesar de ser premiada e que ti tiveses que ser “descuberta” por Rosas, corvos e cancións que curiosamente é unha das poucas túas non premiadas?

Ben, iso non foi exactamente así. Neve en abril fora publicada pola Fundación Caixa Galicia, aínda que nunha edición de pouco percorrido. Cando escribín Rosas…, e Galaxia se interesou por min, evidentemente, nin se me pasou pola cabeza pedir a reedición de algo que, para min, acababa de saír, malia a súa pouca difusión. Foi cos anos e cando me pediron unha novela xuvenil, que se nos ocorreu a posibilidade de reeditar Neve…, dado que eu non me vía con azos para escribir un tipo de literatura cunhas liñas tan marcadas. Prefiro escribir libremente, para quen o queira ler.

A túa obra Memoria de cidades sen luz foi con moito a máis premiada (“Premio Blanco Amor”, “Premio Arcebispo San Clemente”, “Mellor obra narrativa da AELG”) e posibelmente tamén a mellor considerada pola crítica por moito que non é a máis querida pola autora…

Os motivos das autoras para querer os nosos libros son máis emocionais ca críticos, evidentemente, porque os relacionamos con momentos vitais, con retos estéticos, etc. Para min Memoria de cidades… foi importantísima si, pero Maternosofía, por exemplo, evidentemente, ten outras implicacións persoais que me fan observala como unha parte de min mesma que vai alén do creativo. Agora, cando me aplico a min mesma a miña condición de crítica e cando penso na importancia persoal como creadora dunha obra, penso en Concubinas. Malia que, a pesar de ser premiada co Xerais, fose relativizada dentro da miña obra.

Canto á obra anterior, personaxes do máis variopinto, espazos do máis diverso… Como se consegue crear o interese do lector con semellante diversidade?

Pois imaxino que dándolle unidade a través dunha acción e dunha historia que contar, neste caso a vida dos protagonistas e unha liña temática (a guerra, o exilio) bastante clara e pouco dispersa. Ademais, con esa novela concretamente, me propuxen escribir a novela que eu querería ler como lectora, e iso tivo como consecuencia unhas técnicas narrativas, e unha linguaxe que trataban achegarse especialmente ao lector.

A túa obra Tinta recibiu algunha que outra crítica negativa por lle faltar “humor e ironía” a pesar de recoñecer que eran relatos moi ben escritos. Sen embargo precisamente a ironía vai ser un dos eixes principais en Maternosofía…

Vin esa crítica, que respecto fondamente, porque o humor e a ironía son cuestións difíciles de lograr e tamén dependen moito de quen le. É curioso, porque, de feito, os críticos que si leron toda a miña obra, teñen determinado que a ironía é unha das características do meu estilo. Mais supoño que non sempre é así, sobre todo cando xulgamos cousas xerais a partir de algo tan concreto e particular como un libro de relatos. En realidade Tinta reúne textos diversos, de distinta feitura e estilo, escritos en tempos distintos e con distinta experiencia literaria (concretamente, aquel que máis parece amolar ao crítico foi escrito para un volume colectivo de Xerais publicado hai uns 15 anos, ou sexa, cando eu roldaba os 20). Moitos deses contos, ademais, non se caracterizan polo humor pois tratan cuestións vinculadas coa violencia e a morte, algo que, editorialmente, buscabamos como factor unitario. Só un par deles van nesa liña.

Sempre te lamentaches de que a obra Concubinas (Premio Xerais) fose posibelmente a túa obra peor tratada, non pola crítica senón que polo esquecemento, sendo quizais unha das túas obras preferidas. A que cres que se debeu isto?

Pois creo que é debido a que se trata dun libro bastante experimental, cunha estrutura que require moita atención na lectura, unha predisposición coa que non sempre está o lector. Mais desde o punto de vista creativo é esa base experimental a que constituíu para min esa dimensión tan gratificante.

E seguindo a falar desta obra, puido ser aquí onde comezou o teu interese narrativo pola variedade de espazos dentro dunha mesma novela que encontraremos en obras posteriores?

Creo que, en realidade, xa en Concubinas, coma nas demais, é unha consecuencia dos meus intereses vitais e a miña propia experiencia, dun lado para outro desde que tiña 16 anos. A literatura permítenos viaxar, descubrir a novidade a través da imaxinación e contrastarnos o eu co outro nunha pescuda identitaria que trato de non perder de vista.

Canto ás túas obras posteriores á túa etapa inicial como escritora soes combinar a ficción coa realidade. Cal dos dous aspectos tomas como base e cal como complemento narrativo?

Moi boa pregunta que non sei contestar. Unha devora á outra e non sei se primeiro é o ovo ou a galiña… New York, New York, por exemplo, e teoricamente real, pero a ficción remata por facerse co espazo da realidade, aínda que procuro non deixar claro onde nin como. En Non quero ser Doris Day, sucede xusto o contrario. E Maternosofía, en cambio, é realidade pura, quizais máis próxima ao ensaio, pero que se le coma unha confesión persoal.

Claro, pero a partir desta etapa xa a autora pasa a mesmo figurar como un personaxe máis nas historias contadas, digamos que o teu “eu” vai cobrar importancia como base das tramas -estamos a nos referir a obras como Tinta // Concubinas e incluso en parte de Memoria de cidades sen luz-… E máis contemporaneamente o teu “eu” xa vai ser o eixe sobre o que xire Maternosofía…

O meu eu está no fondo do que escribo sempre porque a experiencia vital é a que nos nutre como artistas. Hai que vivir para poder escribir, aínda que logo sexa para inventar personaxes. Evidentemente, o uso da primeira persoa nos relatos ou nas novelas ás que te refires é un tipo de narrador que non comparte comigo máis do que comparten outros personaxes, ou menos. É moi distinto da vontade de confusión entre o eu narrativo e o eu autorial que se dá nos libros máis híbridos que son New York, New York e Maternosofía; nestes si que hai unha vontade de xogo literario, de confusión entre vida e literatura. Porque, a fin de contas, diso se trata a miña vida…

Por certo, onde poderiamos encadrar esta última obra, no diario, no ensaio, na novela…?

Maternosofía é un diario (de feito o meu editor pediume que quedase especificado nun subtítulo) no que hai momentos ensaísticos. Non hai ficción. Pero… que máis dá?

E xa metidos en materia desta última obra, como xurdiu a idea da súa escrita? Foi realmente unha reacción de rebeldía persoal contra unha circunstancia considerada universalmente como ligada á muller -incluso na propia literatura- ou máis ben contra algo co que non acreditabas persoalmente -ti mesma falas da túa carencia de sentimento maternal-?

Un pouco das dúas cousas. Xa antes de empreñar, consideraba que había moito que dicir e que reflexionar desde o feminismo sobre o asunto da maternidade, tan chea de mitos e de falsos amigos para nós. Entre eses falsos amigos estaba o asunto do “instinto maternal”, sobre o que eu tiña unha hipótese cuxa comprobación experimentei en carne propia a través do embarazo. Por iso Maternosofía ten ese ton de alegato e, ao mesmo tempo, de confesión e de declaración de amor pois, no fondo, quizais o que nos empeñamos en ver como un rol non é máis ca unha forma de experimentar o amor…

Sabemos que ti es unha muller profundamente concienciada coa liberación feminina… Puido ter que ver tamén este pensamento para a concepción desta obra?

Si, por suposto. Quería escribir un ensaio feminista e pareceume un formato idóneo.

Estamos vendo que na actualidade a nosa literatura comeza espacialmente a universalizarse, a fuxir do espazo galego (Máscaras rotas para Sebastian Nell // Hora Zulú // O derradeiro libro de Enma Olsen e tamén moitas das túas obras). Será este feito unha maneira de buscar universalidade na nosa literatura ou ben que o noso espazo está xa demasiado usado?

Eu creo que é un síntoma de normalidade. Non é que o noso espazo estea demasiado usado, pero por veces está demasiado connotado cun concepto, o da nación, que non sempre ten por que ser obxecto literario. Para min é que hai outras formas de expresar a identidade, precisamente desde a confrontación co outro, desde a inmersión no outro.

Cando estás a escribir -por certo, sempre descalza- es quen de disfrutar da acción que estás a desenvolver? Cremos que polo menos con Non quero ser Doris Day si que ocorreu…

Si. Sempre gozo coa escritura. Se non fose así, non escribiría. Para que facer algo que non te enche?

Estamos a deixar un tanto esquecido o apartado da tradución da nosa literatura para que dunha vez por todas sexa coñecida e recoñecida universalmente?

Nese senso creo que hai uns responsábeis moi concretos nese esquecemento: os poderes públicos que teñen a capacidade de investir niso o que o sector editorial (e máis en tempo de crise) seguramente non poida asumir. Unha verdadeira promoción da cultura galega no exterior só pode ser feita desde o amparo institucional. Eu, polo menos, aínda estou agardando por ese compromiso.

E supoñemos que botarás ben de menos o noso idioma no xornalismo actual, ti que tamén tes este espazo como lugar de expresión…

Si, e por iso tento, moi modestamente, contribuír na medida do posíbel a paliar esa eiva. Eu, na prensa galega, só escribo en galego, mesmo renunciando así a ter máis presenza. Pero creo que os compromisos coa lingua e coa cultura consisten xustamente nese tipo de xestos.