O uso de Guión, Diérese e Apóstrofo
O GUIÓN (-):
En galego empregamos o guión para partir unha palabra ao final dunha liña, para separar os membros dunha palabra composta e para o emprego do alomorfo do artigo (-lo, -la, -los, -las).
Cando empreguemos o guión para partir unha palabra ao final dunha liña sempre debemos observar as seguintes condicións: non separar unha sílaba, non separar un dígrafo e tamén se debe evitar deixar unha sílaba formada por unha soa vogal ao final da liña ou ao comezo da seguinte.
–acedume (ace-du-me)
–abruñeiro (abru-ñei-ro)
–amalló (ama-lló)
–arao (arao)
Con todo, teremos que ter en conta que cando o corte ao final de liña xa coincide coa existencia dun guión, teremos que volver a colocar o guión ao comezo da sílaba seguinte.
Exemplos:
-vocabulario galego-
-castelán
-vou pilla-
-lo can.
Polo que respecta ao guión empregado para separar os membros dunha palabra composta, cómpre dicirmos que non sempre as palabras compostas comportan o uso de guión.
Exemplos:
–vichelocrego, sapoconcho, vagalume, pata de cabra…
Pero terán que levar guión as palabras que levan como primeiro elemento o adverbio “non”, o grupo de dúas palabras aínda non fixadas na lingua, algunhas palabras complexas e algúns estranxeirismos.
Exemplos:
-zona de non-fumadores, asemblea pola non-proliferación de armas nucleares…
-política socio-econónica, falantes galego-portugueses…
-choivas no nor-noroeste
-estaban a facer strip-tease
Finalmente, o emprego do guión nos alomorfos do artigo (algo que se verá no tema do artigo), dicirmos que soamente é obrigatorio o uso do guión tras o adverbio de lugar “U”. Noutros casos é optativo empregar o alomorfo e non en todos os casos levaría guión.
-u-lo libro de Lingua Galega?
-trouxéronno-los libros daquela libraría.
-non tódolos rapaces fixeran os deberes.
A DIÉRESE (¨):
Empregaremos a diérese coa letra “u” para indicarmos que esta vogal se pronuncia nas sílabas “güe” e “güi”.
Exemplos:
–ungüento, bilingüísmo…
Usarase a diérese coa letra “i” nas primeira e segunda persoas do plural do pretérito imperfecto de indicativo dos verbos rematados en -aer, -oer, -aír e -oír, polo que diferenciamos estas persoas das mesmas do presente de subxuntivo destes verbos.
Exemplos:
-caïamos, caïades, roïamos, roïades, saïamos, saïades, oïamos, oïades…
Isto implica que o “i”, a pesar de ser átono, forma sílaba por si mesmo. (ca-ï-a-mos).
Daquela tamén os pretéritos imperfectos de indicativo dos verbos rematados en -uír levarán a diérese no “i”.
Exemplos:
-incluïamos, incluïades…
O APÓSTROFO (´):
En galego non se soe empregar o apóstrofo. Poderá empregarse na transcrición de formas dialectais ou coloquiais ou tamén nos títulos de obras literarias que comecen por artigo e que antes vaian as preposicións “en” ou “de”.
Exemplos:
-n’é verdade, d’el rei…
-esa palabra aparece escrita n’Os Eoas de Pondal.
Fraseoloxía:
*”Estar san coma un buxo” (Estar san)
*”Estralar unha castaña nos dentes” (Levar unha decepción)
*”Estar doce coma o mel” (Que algo está moi doce)
*”Ser retorcido coma unha verga” (Ser unha persoa moi rebelde, maniática…)
*”Meterse en debulladas” (Meterse en conflitos)
*”Comer coma un cura” (Comer abondo)
Refraneiro: *”Despois de abril a auga vén tras do tamboril” *”Deus fixo a auga, o home o viño; respectemos a auga e bebamos o viño” *”Marzo marzal, o que non comezou ben, remata mal” *”Ó chegar o San Martiño, xa se pode beber o viño” *”O que moito tapa, moito descubre” *”Poda curto e ara fondo, terás viño e pan abondo” |