A formación do plural
A continuación veremos como se pode indicar o plural en galego, aínda que as regras que imos ver van convivir con casos particulares como poden ser o de ser palabras invariábeis en singular ou en plural así como a adaptación dos estranxeirismos.
Palabras que rematan en vogal, ditongo ou en -N
Estas palabras van formar o plural engadindo un -S.
Exemplos:
–aba / abas; arró/ arrós; amalló / amallós…
-bocoi / bocois; chapeu / chapeus; trepia / trepias…
–bambán / bambáns; batán / batáns…
NOTA: non esquezamos que as palabras que rematan en singular por -N a nivel falado presentan no espazo galego tamén as terminacións -S e -IS, pero á hora de escribirmos sempre empregaremos -NS. Tamén existe unha tendencia moi pronunciada de facer o plural das rematadas en ditongo en -*IES ou -*ISES, algo que temos que descartar na escrita (p. ex. *bocoies ou tamén *reises, leises…)
Palabras rematadas en -L
Neste tipo de palabras teremos que contemplar tres posibilidades:
1. Palabras monosílabas:
Estas palabras engadirán para formar o plural -ES, incluso se estes monosílabos forman parte dunha palabra composta (ollo porque aínda que aparenten compostas, tanto caracol como aerosol son palabras simples e guiaranse pola regra b.2.)
Exemplos:
-sol / soles; mel / meles…
–chuchamel / chuchameles; cartafol / cartafoles; parasol / parasoles…
2. Palabras polisílabas agudas:
Neste caso substituiremos o -L por -IS.
Exemplos:
–cicel / ciceis; curral / currais; dedal / dedais; fiel / fieis…
3. Palabras graves:
Estas palabras engadirán o morfema -ES. Con todo, teremos que ter en conta que as palabras que rematen en singular por -BEL farán o plural en -BEIS (amábel / amábeis…) tal como se viu no Tema VII.
Exemplos:
-fósil / fósiles; mísil / mísiles; réptil / réptiles…
Palabras que rematan en -R ou -Z
Estas palabras engaden o morfema -ES sobre a palabras en singular.
Exemplos:
–alfoz / alfoces; arroaz / arroaces…
-amencer / amenceres; chafariz / chafarices…
Polo que respecta aos estranxeirismos, soen adecuarse á regra anterior, aínda que hai algúns casos pouco integrados no noso idioma nos que tamén se admite o plural en -S.
Exemplos:
-dólar / dólares; somier / somieres…
-gángster / gángsteres ou gángsters…
Palabras rematadas en -S ou en -X [ks]
As agudas rematadas en -S forman o plural engadindo -ES, a non ser aquelas que o fagan nun grupo consonántico.
Exemplos:
-compás / compases; burgués / burgueses…
-un luns / varios luns…
Aquelas graves ou esdrúxulas rematadas en -S van aparecer no plural como invariábeis.
Exemplos:
-un lapis / varios lapis; un oasis / varios oasis; un mércores / varios mércores…
Polo que respecta a aquelas rematadas en -X [ks] van aparecer como invariábeis tanto que sexan agudas, graves ou esdrúxulas.
Exemplos:
-un tórax / varios tórax; un fax / varios fax; un clímax / varios clímax…
Palabras rematadas noutras consoantes
A maior parte destas palabras soen ser estranxeirismos e forman o plural engadindo un -S.
Exemplos:
-club / clubs; fagot / fagots; test / tests…
Formación do plural nas palabras compostas
1. Se a palabra composta está formada por dous substantivos ou por un substantivo e un adxectivo o normal é engadir o plural ao segundo elemento da composición.
Exemplos:
–vacaloura / vacalouras; paporrubio / paporrubios; cartafol / cartafoles…
2. Cando o grao de cohesión non é total entre os dous elementos da palabra e que incluso se escriben separados o morfema de plural engádese a cada un deles.
Exemplos:
-garda civil / gardas civís; porco teixo / porcos teixos…
3. Se a palabra composta está formada por un verbo como primeiro elemento e outro elemento calquera, daquela soamente irá o plural no segundo elemento.
Exemplos:
–bulebule / bulebules; vichelocrego / vichelocregos…
4. Naquelas palabras compostas que levan preposición de enlace o plural soamente irá no primeiro elemento.
Exemplos:
-Pata de cabra / patas de cabra; cabalo do demo / cabalos do demo; arco da vella / arcos da vella…
Fraseoloxía:
*”Ser un can vello” (que unha persoa é difícil de enganar)
*”Facerlle o conto a alguén” (intentar caer ben a alguén para sacar un proveito)
*”Ser feo/-a coma un corno” (ser moi feo/-a)
*”Abanearlle as costelas a alguén” (baterlle a alguén)
*”Dar que falar” (ser obxecto de murmuracións)
*”Armarlle ao merlo” (andar a meterse en problemas)
Refraneiro: *”A cabalo regalado non se lle mira o dente” *”Con castañas asadas e sardiñas saladas non hai viño ruín” *”Desde que a moza se casa todos son pretendentes” *”O que ós vinte non é home, ós trinta non ten forza, os corenta non é rico e ós cincuenta non casou, este paxaro xa voou” *”Padriño de voda e alcaide de aldea, quen queira ser que o sea” *”Vale máis o vello non olvidado que o novo non recordado” |