Os relativos, interrogativos e exclamativos
Os tres comparten a maior parte das formas.
Os relativos
Os relativos fan referencia a un termo anterior, tamén chamado antecedente. Os relativos distínguense entre si polo seu significado xa que uns son substitutos de identidade sen trazos de significado propio e outros teñen trazos de significado específicos como pode ser de persoa, lugar, tempo, modo, cantidade… As súas formas son as seguintes:
Que
Quen
Cal / cales
Cuxo(s) / cuxa(s)
Canto(s) / canta(s)
Onde
Cando
Como
A forma “cal / cales” debe de ir sempre precedido de artigo.
A forma “canto” pode ir reforzada por “todo”.
Cómpre subliñar que xamais poderemos empregar a forma “*Quenes” senón que será obrigatoria e única a forma “Quen”, e se queremos empregar o plural recorreremos á forma “Que” precedida de artigo.
Exemplos:
-O marmelo que mercaches non tiña azucre abondo…
-Foi Xiana quen che trouxo o milfollas / foron elas as que che trouxeron a minestra…
-O nevarío ao cal se referían tampouco fora tanto…
-A cativa cuxa nai era palilleira hoxe non pasara pola escola…
-Todo canto estudamos non nos valeu para nada…
-O orballo onde esvarara xa secara á media mañá…
-O día cando o avisou xa lle esquecera…
-A maneira como levaches a cabo ese exercicio nin me soa…
Os interrogativos
Son aquelas formas que serven para introducir unha pregunta directa ou indirecta (Quen o fixo? / pregúntome quen o faría?). As formas son as seguintes:
Que
Quen
Cal / cales
Canto(s) / canta(s)
Cando
Como
Onde
U
Cómpre lembrarmos que os signos de interrogación poden ir ao comezo da frase e ao final ou simplemente ao final.
Igual ca no relativo xamais se poderá empregar a forma “*quenes”; soamente “quen” e o vergo en 3ª persoa do singular, aínda que ao se tratar do verbo “ser” podería ir en plural (Quen son os que chegaron tarde?)
Tamén temos que salientar que o til é inexistente nas formas do interrogativo e soamente podería empregarse en frases interrogativas indirectas que presentasen máis dunha interpretación, algo demasiado rebuscado.
Exemplos:
-Que finalidade ten a infusión con ourego?
-Quen preguntaba polo ourive?
-Cales pallozas visitastes?
-Cantos níxaros trouxeches?
-Cando lle quitaron a muíña á palla?
-Como te mergullaches coa auga tan fría como estaba?
-Onde che doen as maniotas?
-U-la ferida da pálpebra?
Os exclamativos
Son aquelas formas que van introducir unha frase exclamativa. As formas son as seguintes:
Que
Quen
Canto(s) / canta(s)
Cando
Como
Igual ca nos interrogativos tempos que lembrar que o signo de exclamación pode ir ao comezo e ao final ou simplemente ao final.
O til é inexistente nas formas do exclamativo.
Exemplos:
-Que desgraza máis grande! / Que me dis! / Que de manobras tivo que facer!
-Quen me dese saber facer un papaventos!
-Canto che me gusta ese biscoito!
-Cando se viu semellante orquestra!
-Como me doe ese proído das ortigas!
Fraseoloxía
*”Andar máis teso ca un morgado” (andar moi teso/a, moi dereita/o)
*”Ser brando coma a manteiga” (que algo é moi brando)
*”Andar coma o can na corda” (que alguén anda moi dominado/a ou con disciplina)
*”Ser mouro/a coma o acibeche” (ser unha persoa moi morena, case negra)
*”Ter a barriga coma un fol” (estar preñada)
*”Haber de todo coma en botica” (Ter moita variedade de produtos)
Refraneiro *”Á porta da baiuca non vendas nin auga” *”Amigo que non dá e coitelo que non corta, aínda que se perdan pouco importa” *”Arrieiro dunha besta, cesteiro dunha cesta e pescador de cana… máis perde do que gana” *”Con castañas asadas e viño novo, xa non morre o pobo” *”De novo adelgazar e de vello engordar, é sinal de malestar” *”Na terra dos lobos ouvear coma todos” |