O verbo (VI)
As perífrases verbais
Entendemos por perífrases verbais aquelas construcións formadas por unha forma verbal persoal e unha forma verbal nominal (participio, xerundio ou infinitivo), que forman unha unidade funcional dado que os dous elementos constitúen un único núcleo tanto verbal como de significado debido a que adoptan un significado unitario distinto á suma do de cada un dos dous verbos. As perífrases verbais van expresar ideas como a temporalidade, o modo ou o tipo de acción. Entre as dúas formas verbais poden figurar elementos de enlace como preposicións, conxuncións…
1. Tipos de perífrases verbais:
Atendendo ao significado expresado por esta estrutura verbal teremos tres tipos de perífrases: temporais, modais e aspectuais. Tamén engadiremos ao final o apartado de “perífrases pasivas”, que moitas das veces non son consideradas como perífrases.
1.1. Perífrases temporais:
Serán aquelas perífrases que nos van indicar o tempo, e dentro deste tempo teremos un tipo delas que simplemente nos marcarán a futuridade dun modo xeral e outras dunha maneira inmediata. O verbo auxiliado sempre irá en infinitivo.
1.1.1. Perífrases temporais de futuridade xeral:
*IR + INFINITIVO (reparar que en galego xamais irá no medio a preposición “a”)
Exemplo:
–Chegou a primavera e axiña van xermolar as claudieiras
1.1.2. Perífrases temporais de inminencia:
*QUERER + INFINITIVO (sempre e cando o verbo auxiliado exprese fenómeno meteorolóxico)
Exemplo:
-Mirei cara ao horizonte e talmente quere chover
*ESTAR PARA + INFINITIVO
Exemplo:
-Está para saír unha nova novela negra galega
*HABER (en pasado) + (DE) + INFINITIVO
Exemplo:
-Houberon (de) caer naquela corredoira porque chovera abondo
1.2. Perífrases modais:
Serán aquelas que expresen a actitude do emisor perante a acción expresada polo verbo, xa sexa indicando unha obriga ou ben unha probabilidade.
1.2.1. Perífrases modais de obriga:
Exemplo:
-Has de empregar as almofadas queiras ou non queiras
*HABER QUE + INFINITIVO
Exemplo:
-Hai que podar os bidueiros antes que comecen a botar folla
*TER DE / QUE + INFINITIVO
Exemplos:
-Teño de ir pola peixaría por mor de ver se teñen pescada
-Mañá temos que podar os vimbios
*DEBER + INFINITIVO (cómpre termos coidado con esta perífrase porque será de obriga cando indique obriga o mesmo cá anterior e non hipótese)
Exemplo:
-Debedes de mercar unha baralla nova
1.2.2. Perífrases modais de hipótese (probabilidade):
*DEBER DE + INFINITIVO (cómpre termos en conta o visto na anterior)
Exemplo:
-Deberías aprender a tocar o berimbao
*PODER + INFINITIVO (sempre e cando o verbo “poder” non vaia co significado de “ser capaz de”, porque daquela non sería perífrase)
Exemplo:
-Poderías pasarme un buril para gravar aquela peza?
*HABER + INFINITIVO (sempre e cando indique probabilidade e non obriga)
Exemplo:
-Aínda se han meter nunha boa lea por mor de non calaren
1.3. Perífrases aspectuais:
Serán aquelas perífrases que teñan como referente o tipo de acción desenvolvida, xa sexa para indicar o comezo ou o final desta acción, se a acción está acabada ou en proceso ou ben se unha acción se repite varias veces.
1.3.1. Perífrases aspectuais perfectivas (que a acción está rematada):
*TER + PARTICIPIO
Exemplo:
-Xa teño visto aquel cavorco
Exemplo:
-Polo que levo visto, non sabes o que é unha congostra
*DAR + PARTICIPIO
Exemplo:
-Non deches rematado aquela tarefa para a corta feira
*ACABAR / REMATAR / TERMINAR DE + INFINITIVO
Exemplo:
-Aínda acabaron de facelo trasantonte
*DEIXAR(SE) DE + INFINITIVO
Exemplo:
-Por fin deixaron de preguntar polo encoro
1.3.2. Perífrases aspectuais imperfectivas (expresan acción non rematada, que inda se está desenvolvendo):
*ESTAR / ANDAR/ LEVAR / CONTINUAR / SEGUIR… + XERUNDIO
ESTAR / ANDAR / LEVAR /CONTINUAR / SEGUIR A + INFINITIVO
Exemplos
-En cal das veigas están agromando / a agromar os grelos?
-O rapaz anda encirrando / a encirrar o can decotío
*SER A + INFINITIVO
Exemplo:
-Todas eran a lle preguntar polo entrecosto
1.3.3. Perífrases aspectuais incoativas (indican o comezo dunha acción e sempre levarán infinitivo):
*BOTAR(SE) A + INFINITIVO
Exemplo:
-O alumnado do curso de poda botouse a enxertar axiña
*ROMPER A + INFINITIVO
Exemplo:
-O caldo rompeu a burbullar ao momento
*PEGAR A + INFINITIVO
Exemplo:
-O touro pegou a bradar dunha maneira inaturábel
*COMEZAR / EMPEZAR… A + INFINITIVO
Exemplo:
-A brétema comezou a esvaecerse xa dende moi cedo
*POÑERSE / PÓRSE A + INFINITIVO
Exemplo:
-Puxéronse a fedellar pero non acharon nada de nada
*DAR EN + INFINITIVO
Exemplo:
-De súpeto deu en impar e non se cumpría de alento
*SOLTARSE A + INFINITIVO
Exemplo:
-O pícaro soltouse a andar antes do previsto
1.3.4. Perífrases aspectuais reiterativas (indican a repetición dunha acción):
*VOLVER (A) + INFINITIVO
Exemplo:
-Volveu a rezar as mesmas ladaíñas ca o día anterior
*TORNAR A + INFINITIVO
Exemplo:
-O leite non tornou a callar de novo
1.3.5. Perífrases aspectuais terminativas (indican a proximidade do final ou o final dunha acción):
*CHEGAR A + INFINITIVO
Exemplo:
-Deulle ben voltas pero chegou a sabelo de memoria
*ACABAR / TERMINAR / REMATAR… POR + INFINITIVO
Exemplo:
-Tras moito practicar, terminou por facer bailar o trompo
*ACABAR / TERMINAR / REMATAR… + XERUNDIO
Exemplo:
-Terminou barbeándose coa vella navalla do avó
1.4. Perífrase pasiva:
*SER + PARTICIPIO
Exemplo:
-Aquela beiravía aínda non fora rematada
Fraseoloxía:
*”Caer da burra embaixo” (decatarse de algo, rectificar…)
*”Estar posto/-a polo estado, polo concello…” (estar sen facer nada, non amosar interese por un traballo…)
*”Ter o demo no corpo” (ser unha persoa moi inquieta…)
*”Erguerse co galo” (espertar ou erguerse moi cedo)
*”Ser un Xan de ninguén que vai a ningures” (ser unha persoa de pouca valía, importancia, un miñaxoia…)
*”Ter unha lingua coma unha subela” (ser unha persoa moi dada á crítica dos demais)
Refraneiro: *”Cando a lebre diga misa, o coello sexa abade e o raposo sexa frade, deixarei a miña casa e perderei a túa amizade” *”Lúa nova tronada, trinta días mollada” *”Maio ventoso… pró labrego fermoso e pró mariñeiro penoso” *”Neve enriba da lama, vén a choiva e faille a cama” *”O mariñeiriño da nosa ribeira, de día traballa e de noite peneira” *”Quen ó lado do río mora, unhas veces ri e outras chora” |