O verbo (II)
Particularidades dalgúns verbos regulares
Verbos rematados en -CER e -CIR
Todos os verbos galegos rematados en -CER (agás facer e os seus derivados e o verbo pracer -os seus derivados como compracer, apracer… son regulares-) e -CIR (agás dicir e os seus derivados) son totalmente regulares. Vexamos por exemplo os verbos obedecer e conducir.
OBEDECER |
CONDUCIR |
|
Presente de Indicativo |
obedez-o obedec-es |
conduz-o conduc-es |
Imperfecto de Indicativo (Copretérito) |
obedec-ía obedec-ías |
conduc-ía conduc-ías |
Perfecto de Indicativo (Pretérito de indicativo) |
obedec-ín obedec-iches |
conduc-ín conduc-iches |
Futuro de Indicativo |
obedec-erei |
conduc-irei |
Pluscuamperfecto (Antepretérito) |
obedec-era obedec-eras |
conduc-ira conduc-iras |
Condicional (Pospretérito) |
obedec-ería |
conduc-iría |
Presente de subxuntivo |
obedez-a obedez-as |
conduz-a conduz-as |
Imperfecto de Subxuntivo (Pretérito de subxuntivo) |
obedec-ese |
conduc-ise |
Futuro de Subxuntivo e Infinitivo Conxugado |
obedec-er |
conduc-ir |
Imperativo |
obedec-e obedec-ede |
conduc-e conduc-ide |
Infinitivo |
obedec-er |
conduc-ir |
Participio |
obedec-ido |
conduc-ido |
Xerundio |
obedec-endo |
conduc-indo |
–Cómpre que traduzas ben o substantivo “palometa” / conduzo con moito tino por mor da dor do nocello / aquela caída produciume unha moi forte dor na omoplata…
Verbos rematados en -EAR e -OAR
Trátase de verbos totalmente regulares pero, debido a que a raíz remata por vogal, nalgunhas persoas pode aparecer esta vogal reduplicada. Vexamos por exemplo os verbos nomear e amontoar.
Exemplos:
–Amontoo as migallas para varrelas sen dificultade / cando te nomeen, achégate de socato…
Verbos rematados en -AER, -OER, -AÍR e -OÍR
Estes verbos son totalmente regulares en galego (agás o verbo traer –troux-en…-, pero si son regulares os seus derivados –atra-ín…-), mais presenta unha particularidade especial debido a que cando a terminación empeza por “A” ou por “O” engaden un “I” sen valor morfolóxico entre a raíz e a desinencia. Tamén cómpre salientar nestes verbos a diferenza que existe entre a 1ª e 2ª persoas do plural do imperfecto de indicativo (copretérito) e as mesmas persoas do presente de subxuntivo que se van diferenciar exclusivamente en que o “I” do imperfecto (copretérito) levará diérese (lembremos que estas persoas son graves). Vexamos como exemplos os verbos caer, moer, saír e oír.
Presente de Indicativo |
Imperfecto de Indicativo (Copretérito) |
Presente de subxuntivo |
|
CAER |
ca-io ca-es ca-e |
ca-ía ca-ïamos ca-ïades |
ca-ia ca-iamos ca-iades |
MOER |
mo-io mo-es mo-e |
mo-ía mo-ïamos mo-ïades |
mo-ia mo-iamos mo-iades |
SAÍR |
sa-io sa-es sa-e |
sa-ía sa-ïamos sa-ïades |
sa-ia sa-iamos sa-iades |
OÍR |
o-io o-es o-e |
o-ía o-ïamos o-ïades |
o-ia o-iamos o-iades |
–Cando moio o gran, antes de nada reviso a moega / cando de repente oïamos o canto do xílgaro, apareceu o miñato e calou / cando oiades o cantar do pardal, avisádeme…
Verbos rematados en -UÍR
Estes verbos son totalmente regulares, por moito que ás veces, por mor do castelán, aparezan cun *”I” entre a raíz e a desinencia en determinadas persoas. No pretérito imperfecto de indicativo (copretérito) na primeira e segunda persoas do plural acharemos unha diérese sobre o “I”. Vexamos como o exemplo o verbo destituír.
Presente de Indicativo |
Imperfecto de Indicativo (Copretérito) |
Presente de subxuntivo |
Imperativo |
destitú-o destitú-es destitú-e destitu-ímos destitu-ídes destitú-en |
destitu-ía destitu-ías destitu-ía destitu-ïamos destitu-ïades destitu-ían |
destitú-a destitú-as destitú-a destitu-amos destitu-ades destitú-an |
destitú-e
destitu-íde |
Exemplos:
–Primeiro constrúes un manelo e despois volves a pasalo polo restrelo / cando destrúan esas marabillas decataranse do mal que fixeron…
Verbos ler, crer e rir
Estes verbos son totalmente regulares en galego pero cómpre observarmos que xa nos propios infinitivos non aparece reduplicada a vogal, algo que tamén ocorrerá nas diferentes persoas dos seus paradigmas.
LER |
CRER |
RIR |
|
Presente de Indicativo |
leo les le |
creo cres cre |
río ris ri |
Imperfecto de Indicativo (Copretérito) |
lía lías |
cría crías |
ría rías |
Perfecto de Indicativo (Pretérito de indicativo) |
lin liches leu |
crin criches creu |
rin riches riu |
Futuro de Indicativo |
lerei |
crerei |
rirei |
Pluscuamperfecto (Antepretérito) |
lera leras |
crera creras |
rira riras |
Condicional (Pospretérito) |
lería |
crería |
riría |
Presente de subxuntivo |
lea leas |
crea creas |
ría rías |
Imperfecto de Subxuntivo (Pretérito de subxuntivo) |
lese |
crese |
rise |
Futuro de Subxuntivo e Infinitivo Conxugado |
ler |
crer |
rir |
Imperativo |
le lede |
cre crede |
ri ride |
Infinitivo |
ler |
crer |
rir |
Participio |
lido |
crido |
rido |
Xerundio |
lendo |
crendo |
rindo |
Exemplos:
–Crin que a maquía era un pagamento en cartos, e non / cando leu o que puña no mandil, quedou abraiado / por que riches desa maneira cando viches aquel monicreque? / crerei nese monstro cando o vexa…
Fraseoloxía:
*”Ser coma un/unha santo/-a” (ser boa persoa ou tamén ser unha persoa casta)
*”Comer coma un pito” (comer pouco)
*”Ser brando/-a coma a manteiga” (ser unha persoa moi débil, con pouco carácter)
*”Ter a cara moi dura” (que unha persoa é moi descarada)
*”Ser duro/-a coma a cerna do carballo” (que unha persoa é moi forte, moi resistente)
*”Estar coma un carracho” (estar oculto/-a)
Refraneiro: *”Ceba o porco dende agosto se queres que teña un bo lombo” *”Os fillos das miñas fillas, netos meus son; os fillos dos meus fillos, ou serán ou non” *”Ou nas uñas ou nos pés has saír a quen es” *”Perdoo o mal que me fai polo ben que me sabe” *”Para ir á misa non che podo estar coxo; para ir á taberna, irei pouquiño a pouco” *”Vale máis calar que con burros falar” |