O demostrativo
En galego temos tres series do demostrativo dependendo do maior acercamento ou alonxamento do(s)/da(s) interlocutor(es)/-a(s) e van funcionar como determinantes ou como pronomes, a non ser as formas do neutro que sempre funcionarán como pronomes.
Formas
As formas do demostrativo son as seguintes:
Masculino |
Feminino |
Neutro |
|
Singular |
este |
esta |
isto |
Plural |
estes |
estas |
|
Singular |
ese |
esa |
iso |
Plural |
eses |
esas |
|
Singular |
aquel |
aquela |
aquilo |
Plural |
aqueles |
aquelas |
Sempre teremos que desbotar como formas do masculino plural *estos, *esos e *aquelos, formas que proveñen do influxo do castelán.
Tamén cómpre lembrar que no espazo do galego existen moitas combinacións das formas do demostrativo na lingua falada (*iste, *aquil, *ises… *esto, *eso…) pero á hora de escribirmos teremos que sempre empregar as formas co cadro anterior.
-Sempre será obrigatoria a contracción das preposicións EN e DE con todas as formas do demostrativo.
ESTE |
ESTA |
ESTES |
ESTAS |
ISTO |
|
EN |
neste |
nesta |
nestes |
nestas |
nisto |
DE |
deste |
desta |
destes |
destas |
disto |
ESE |
ESA |
ESES |
ESAS |
ISO |
|
EN |
nese |
nesa |
neses |
nesas |
niso |
DE |
dese |
desa |
deses |
desas |
diso |
AQUEL |
AQUELA |
AQUELES |
AQUELAS |
AQUILO |
|
EN |
naquel |
naquela |
naqueles |
naquelas |
naquilo |
DE |
daquel |
daquela |
daqueles |
daquelas |
daquilo |
-deste magosto sempre me lembrarei / vai encanar a auga daquel manancial / o niño do vichelocrego está tras desa matogueira / teño unha forte dor neste ombro / sigo a matinar naquel ouriolo…
-Tamén cómpre dicir que o demostrativo se contrae co indefinido OUTRO, só que non contraerá coa forma neutra. Ademais estas formas xa contraídas tamén contraerán obrigatoriamente coas preposicións EN e DE. As formas son as seguintes:
ESTOUTRO |
ESTOUTRA |
ESTOUTROS |
ESTOUTRAS |
|
EN |
nestoutro |
nestoutra |
nestoutros |
nestoutras |
DE |
destoutro |
destoutra |
destoutros |
destoutras |
ESOUTRO |
ESOUTRA |
ESOUTROS |
ESOUTRAS |
|
EN |
nesoutro |
nesoutra |
nesoutros |
nesoutras |
DE |
desoutro |
desoutra |
desoutros |
desoutras |
AQUELOUTRO |
AQUELOUTRA |
AQUELOUTROS |
AQUELOUTRAS |
|
EN |
naqueloutro |
naqueloutra |
naqueloutros |
naqueloutras |
DE |
daqueloutro |
daqueloutra |
daqueloutros |
daqueloutras |
Exemplos:
-a marmelada facíase daqueloutra maneira / prepararon o melgacho naqueloutra tarteira / acabaron de colocar os parafusos naqueloutros mobles / pon a secar as pebidas daqueloutro xeito…
Con todo, tampouco sería un erro empregarmos as formas sen contraer por moito que sexan de menor uso (estes outros non o sabían…).
-Casos de uso especial dos demostrativos:
*Podemos empregar o demostrativo como se for un substantivo co significado de “encanto” “xeito”, “problema”, “eiva”…
Exemplos:
-guapo, guapo non che é pero ten o seu aquel / resolver ese problema tenche o seu aquel / sempre anda a matinar no mal, tenche unha boa aquela…
*Pode levar o significado de “con motivo de”, “por mor de”…
Exemplo:
-co aquel do seu aniversario trouxéronlle un ordenador novo…
*”Daquela” pode indicar tempo ou tamén consecuencia.
Exemplos:
-daquela ninguén saltaba ao campo cunha padiola / apenas estudaches e daquela suspendiches…
*Noutros casos vai aparecer indicando “de repente”, “de súpeto”, “entón”…
Exemplos:
-nisto entrou a directora pola porta e todo o mundo calou / con estas colleu a morcilla e púxose a xantar…
*A construción “a iso de” acada o valor aproximativo.
Exemplo:
-a iso das dez colleu o martelo e púxese a cravar as puntas…
*As formas “aqueloutro” ou “aqueloutra” soen empregarse na lingua falada para omitir o nome dunha persoa.
Exemplo:
-oe, aqueloutra, cando vas volver por aquí?
*As formas “aquelar” e “aqueloutrar” podemos empregalas como formas verbais indicando “amañar”, “arranxar”…
Exemplo:
-cómpre aquelar o arado para labrar mañá a leira…
*Tamén as formas “aquelado(s)” e “aquelada(s) poderemos empregalas como adxectivos co significado de “educado/-a”, “ben posto/-a”…
Exemplos:
-aquela nena nin lles respondeu… érache ben aquelada / foiche ben aquelado para o bautizo…
Fraseoloxía:
*”Ser coma un reloxo” (ser unha persoa moi puntual)
*”Fuxir do traballo coma do lume” (ser unha persoa moi preguiceira)
*”Estar coma unha cabra” (estar louco/-a)
*”Traballar coma unha besta” (ser unha persoa moi traballadora, esforzada…)
*”Casar coma os paxaros por detrás dunha silveira” (amigarse, amancebarse…)
*”Ser fabas contadas” (ser algo puntual, mínimo…)
Refraneiro: *”A mazaroca no muíño; e no bolso, o diñeiriño” *”A sardiña en maio xa pinga no borrallo” *”Dálle Deus noces a quen non ten dentes” *”Día de moito, véspera de nada” *”En cama molida non se goberna a vida” *”Non hai casamento pobre nin enterro rico” |